Меҳнат ҳуқуқининг предмети одамларнинг моддий

Mehnathuquqi
ni
ngpr
i
nsi
pl
ar
ixal
qar
ohuquqi
yhuj
j
at
l
ar
da,O'
zbeki
st
onRespubl
i
kasiKonst
i
t
ut
si
yasi
da,
MehnatKodeksivaboshqaqonunl
ar
damust
ahkaml
anganMehnatqi
l
i
shhuquqi
gaoi
dbo'
l
ganasosi
y
pr
i
nsi
pl
arengavval
oi
j
t
i
moi
y-
i
qt
i
sodi
yhuquql
arsohasi
dagiuni
ver
salxal
qar
ohuquqi
yhuj
j
atsanal
i
shi
BMTni
ng1966-
yi
l19-
dekabr
dagi“
I
qt
i
sodi
y,i
j
t
i
moi
yvamadani
yhuquql
art
o'
g'
r
i
si
dagixal
qar
oPakt
da”
bel
gi
l
abqo'
yi
l
ganbo'
l
i
b,ul
arj
uml
asi
gamehnatmunosabat
l
ar
i
dakamsi
t
i
shgayo'
lqo'
yi
l
masl
i
gi
,bar
cha
i
nsonl
ar
ga j
i
nsi
,mi
l
l
at
i
,e'
t
i
odiva boshqa f
ar
ql
ar
i
dan qat
'
inazart
eng mehnatqi
l
i
sh huquqi
ni
t
a'
mi
nl
ani
shi
,sog'
l
om vaadol
at
l
imehnatshar
oi
t
i
damehnatqi
l
i
sh,dam ol
i
sh,mehnatmuhof
azasi
,
mehnat
gayar
ashahaqol
i
shkabi
l
arki
r
adi
.
Xal
qar
o huquqi
y normal
ar va O'
zbeki
st
on Respubl
i
kasiKonst
i
t
ut
si
yasiasosi
da O'
zbeki
st
on
Respubl
i
kasi
ni
ngMehnatKodeksi
daquyi
dagipr
i
nsi
pl
arbel
gi
l
abqo'
yi
l
gan:
a)er
ki
nmehnatqi
l
i
sh(
kasb,mashg'
ul
ott
ur
i
,i
shj
oyi
nit
anl
ashni
nger
ki
nl
i
gi
)
;
b)mehnatmunosabat
l
ar
i
dakamsi
t
i
shvamaj
bur
i
ymehnat
gayo’
lqo'
yi
l
masl
i
gi
;
v)i
shsi
zl
i
kdanhi
moyal
ashvai
sht
opi
shdako'
makl
ashi
sh;
g)harbi
rxodi
mgaadol
at
l
imehnatshar
oi
t
i
dai
shl
ashhuquqi
ni
ngkafol
at
l
ani
shi
;
d)xodi
ml
ar
gabi
rxi
lhuquqi
yi
mkoni
yat
l
aryar
at
i
l
i
shi
;
e)harbi
rxodi
mgat
ur
mushkechi
r
i
shiuchunyet
ar
l
i
.adol
at
l
ii
shhaqiol
i
shhuquqi
ni
ngt
a`
mi
nl
ani
shi
;
j
)xodi
ml
ar
gaham,i
shber
uvchi
l
ar
gaham o'
zhaq-
huquql
ar
i
nihi
moyaqi
l
i
shmaqsadi
dabi
r
l
ashi
sh,
uyushmal
art
uzi
shhuquqi
ni
ngkaf
ol
at
l
ani
shi
;
3)xodi
ml
ar
ga bevosi
t
a va o`
z vaki
l
l
i
k or
ganl
ar
ior
qal
ikor
xonaniboshqar
i
shda i
sht
i
r
ok et
i
sh
huquql
ar
i
ni
ngber
i
l
ganl
i
gi
;
r
)xodi
ml
arsog'
l
i
g'
ivahayot
i
ni
ngmaj
bur
i
ysug'
ur
t
al
ani
shivaboshqal
ar
.
Меҳнатҳуқуқинингтизими
.Меҳнатҳуқуқифансоҳасисифатидапредметгахосбўлганумумий
хусусиятлргаэгабўлган,аммонисбатанмустақилтаркибийбирликлар(
ҳуқуқинститутилари)
,
нормаларйиғиндисиданиборатбўлиб,уларяхлитҳолдамеҳнатҳуқуқитизиминиташкил
қилади.
Меҳнатҳуқуқиумумийқисмнивамахсусқисмниўзичигаолади.
Меҳнатҳуқуқиумумийқисмитаркибигафаннингпредмети,услублари,принциплари,манбалари,
ҳуқуқиймуносабатваунингмоҳияти,ижтимоийшерикчиликвауниамалгаоширилиш
шакллари,меҳнатмуносбатсубъектларивауларнингҳуқуқиймақоми,жамоашартномава
келишувларитузилиши,бажарилишибиланбоғлиқбўлганинститутларкиритилганбўлиб,улар
меҳнатҳуқуқинингмахсусқисмигаоидиуносабатларнитартибгасолинишидамуайян
аҳамиятгаэгабўлади.
Меҳнатҳуқуқинингмахсусқисмимеҳнатмуносабатларинингпредметибўйичааниқмақсадга
йўналган,конкреттуриниифодалов-
чиинститутлариҳамдаумумлаштирувчитушунчалариниўз
ичигақамраболади.
Қуйидагилармеҳнатҳуқуқинингмахсусқисмиинститутлариниташкилэтади:
1.Аҳолиниишгажойлаштиришвабандликнингҳуқуқиймасалалари.
2.Меҳнатшартномаситузиш,ўзгартириш,унибекорқилиш.
3.Ишвақтивадамолишвақти.
4.Меҳнатгаҳақтўлаш.
5.Кафолатливакомпенсациятўловлари.
6.Меҳнатинтизомиваунитаъминлашнингҳуқуқийвосита-
лари.
7.Меҳнатмуҳофазасиваадолатлимеҳнатшароитларигабўлганҳуқуқнитаъминлаш.

---

8.Меҳнатшартномаситарафларинингўзаромоддийжавоб-
гарликлари.
9.Айримтоифадагиходимларгабериладиганқўшимчамеҳнатҳуқуқийкафолатлар.
10.Меҳнатнизоларивауларникўрибҳалқилиш.
3.Mehnathuquqi
ni
ngmanbal
ar
i
.
Ҳуқуқманбаибўлибҳуқуқиймуносабатларнитартибгасолишучунмўлжалланганқонун-
ларва
қонунҳужжатларисаналади.
меҳнатҳуқуқинингманбаибў-
либушбуҳуқуқсоҳасипредметисаналувчиижтимоиймуноса-
батларниҳуқуқийтартибгасолишюзасиданваколатлидавлаторганлариҳуқуқижодкорлиги
фаолиятинатижасидавужудгакелганқонунлар,қонуностиҳужжатларивабошқамеъёрлар
мажмуиҳисобланади.
МеҳнаттўғрисидагиқонунҳужжатлариушбуКодекс,ЎзбекистонРеспубликасиқонунларива
Олий Мажлис қарорлари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари,
Қорақалпоғистон Республикаси қонунлари ва Жўқорғи Кенгес қарорлари,Ўзбекистон
РеспубликасиҲукуматинингҳамдаҚорақалпоғистонРеспубликасиҲукуматинингқарорлари,
давлатҳокимиятинингбошқавакилликваижроияорганлариўзваколатларидоирасидақабул
қиладиганқарорларданиборатдир.
НормативҳуҳуқуқийҳужжатларвауларгақўйиладиганталабларЎзбекистонРеспубликасининг
2000йил14декабрдақабулқилинган“
Нормативҳуқуқийҳужжатлартўғрисида”гиқонунида
белгиланганбўлиб,меҳнатҳуқуқиманабаларисаналувчинормативҳуқуқийҳужжатларҳам
мазкурқонунгамосбўлишилозим.
Меҳнатҳуқуқинингманбаларисаналувчинормативҳуқуқийҳужжатларҳамюридиккучи,
амал қилиш доираси,юридикжиҳатдан муҳимлигигакўратаснифланиши мумкин.Меҳнат
ҳуқуқифанидафангаоидманбаларниқуйидагичатаснифлашқабулқилинган:
1.Қонунларвабошқақонунҳужжатлари;
2.Локалмеъёрийҳужжатлар;
3.ЎзбекистонРеспубликасинингхалқароҳуққийҳужжатлари.
Меҳнатмуносабатларигаоидқонунларҳам меҳнатҳуқуқинингмахсусманбалариданбўлиб,
Меҳнаткодексинормалариданазардатутиилганмуносабатларнибатафсилтартибгасолишга
хизматқилади.
Анашундайқонунларжумласига1992йил2июлдаги“Касабауюшмалари,уларнингҳуқуқлари
вафаолиятинингкафолатларитўғрисида”ги1,1993йил6майдақабулқилинган"
Меҳнатнимуҳо-
фазақилиштўғрисида"
ги2,1998йил1майдаянгитаҳрирдақабулқилинган“Аҳолиниишбилан
таъминлаш тўғрисида”ги3,“
Ишлабчиқаришдагибахтсизҳодисаларвакасбкасалликларидан
мажбурий давлат ижтимоий суғуртаси тўғрисида”ги4, “Иш берувчининг фуқаролик
жавобгарлигини мажбурий суғурта қилиш тўғрисида”ги5 қонунлар ва бошқа қонунларни
киритишмумкин.
МеҳнатҳуқуқиманбалариорасидаПрезидентФармонлариваҚарорларимуҳимўринтутади.
ЎзбекистонПрезиденитифармонвақарорларимеҳнатҳуқуқинингмуҳим манбаисифатида
меҳнатмуносабатларинитартиб-
гасолинишигаоидянгиқоидаларнижорийэтади,бусоҳадаги
давлатсиёсатиниўзидааксэттиради.
Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати (Вазирлар Маҳкамаси)қарор ва фармойишлари ҳам
меҳнатҳуқуқиманбалариорасидаетакчиўринтутади.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасинингмеҳнатҳуқуқи манбалари жумласига
кирувчиэнгмуҳимқарорларисифатида1997йил11мартдаги133-
сонли“Меҳнаткодексини
амалгаоширишучунзарурбўлганнормативҳужжатларнитасдиқлаштўғрисида”гиҚарори;

---

---

4.Mehnathuquqimunosabatt
ushunchasivauni
ngt
asni
fi
.
Меҳнатмуносабатлариишлабчиқариш муносабатларинингтаркибисифатидаишлабчиқариш
қуролвавоситаларигамулкчиликшаклибилан,моддийнеъматлартақсимотибиланбевосита
боғлиқ-
дир.Меҳнатмуносабатлариишлабчиқариш муносабатларигахосбўлганхусусиятларга
(
объективэканлиги,ишлабчиқаришкучлариўзгараборишибиланбиргаўзгариши)эгабўлади.
Меҳнат муносабатларининг бевосита субъектлари ходим ва иш берувчи бўлгани ҳолда
меҳнатниташкилэтилиши,меҳнатмуносабат-
ларинитартибгасолинишидакўпгинабошқа
субъектларҳамиштирокэтадилар
Меҳнатмуносабатлари ишлаб чиқариш муносабатларинингҳамда жамиятдаги ижтимоий
муносабатларнингбир қисми сифdтида жамияттараққиёти даражасини,унингобъектив
эҳтиёжларини,тараққиёттенденциялариниўзидаифодалайди.
Меҳнатмуносабатларимеҳнатҳуқуқипредметисифатидакорхо-
надагиичкитартибқоидалар
доирасида,ходимнингиш берувчигабўйсунишигаасосланганҳолда,ходим меҳнатжамоаси
таркибигакиритилишиорқаливабужараённингубиланмеҳнатшартномаситузилишийўли
биланамалгаоширилишикабижиҳатларибиланбоғлиқбўлади.
Меҳнатҳуқуқиймуносабатларҳарқандайбошқаижтимоийҳуқуқиймуносабатларсингари
турли юридик фактлардан (шарт-
номалар тузилиши,маъмурий актлар қабул қилиниши,
юридикаҳамияткасбэтадиганҳаракатлар)содирэтилишиданвужудгакелади.
Меҳнатҳуқуқиймуносабатларниюзагакелишидамеҳнатшартномаситузилишиорқалиўз
эркиваиродасиниифодаэтилишимуҳимўринтутади.

---

5.Mehnathuquqi
ymunosabatsub`
yekt
l
at
i
.Mehnathuquqi
yl
ayoqat
iva mehnatmuomal
a
l
ayoqat
i
.
Меҳнат ҳуқуқинингсубъектлари деганда меҳнат қонунчили-
гига кўра ижтимоий меҳнат
муносабатларида иштирок эта ола-
диган ҳамда бу соҳада субъектив ҳуқуқлар ва
мажбуриятларгаэгабўладиган юридикҳамдажисмоний шахслар(
иш берувчи ваходим)
назардатутилади.
Меҳнатҳуқуқисубъектларибўлибқуйидагиларқатнашаоладилар:
1.Ходим(
меҳнатшартномасигакўраишгаёлланганжисмонийшахс)
;
2.Иш берувчи (
тадбиркорлик (