2- ma’ruza. Mif va uning badiiy talqinlari. Afsona, rivoyat, naqllarning janr xususiyatlari (2soat) Reja

Sinkretik naqllar ertak, afsona, rivoyat, maqol, matal kabi folklor janrlarining bir-biriga ta’siri natijasida kelib chiqqan bo’lib, ularga xos an’anaviy xususiyatlarni o’ziga singdirib olgandir. Ularning hajmi yirik, syujet tuzilishi murakkab bo’ladi. Ularda an’anaviy obrazlar ko’pchilikni tashkil etadi. Syujet voqealari hayotiy uydirmaga asoslanadi.

Sinkretik naqllarda yaxshilik timsoli yomonlik timsoliga, ezgulik ramzi yovuzlik ramziga zid qo’yilishi orqali ma’lum didaktik mohiyat ochib beriladi. “Egrivoy bilan To’g’rivoy”, “Ayyor bilan sodda” kabi naqllar bunga yorqin misol bo’la oladi. Bu naqllarning syujeti dialog (suhbat) asosiga qurilgan bo’lib, shu suhbat jarayonida qahramonlarning ma’naviy dunyosi ochila boradi va naql yakunida qissadan hissa chiqarilib, ideal g’oya lo’nda ifodalanadi.

Naqllarning ko’pchiligi ertak syujeti asosida yaratilganligi kuzatiladi. Biroq rivoyatlarning shakliy o’zgarishi tufayli yuzaga kelgan naqllar ham bor. Masalan, muchal yil nomlarining kelib chiqishi bilan bog’lab aytiluvchi naql aslida rivoyatdan o’sib chiqqan. Bu naqlda savlati va bo’yiga ishonib yil nomlanishidan quruq qolgan tuya obrazi, kichkina bo’lsa-da, dono sichqon obraziga zid qo’yilishi orqali syujet voqealariga ramziy ma’no, nasihatomuz fikr singdirilganligi kuzatiladi.

Ayrim naqllar ba’zi maqollar mazmunidan yuzaga kelgandir. Masalan, “Har kim qilsa – o’ziga” naqli aslida “Birovga choh qazisang, unga o’zing yiqilasan” yoki “Yoqma – pisharsan, qazima – tusharsan” kabi maqollarning mazmuni asosida yaratilganligini sezish qiyin emas. Bu maqollarda ham, naqlda ham yomonlik yaxshilik keltirmaydi, degan o’git ilgari suriladi.

Maqolar mazmuni asosida yaratilgan naqllar yaratilishi uchun asos bo’lgan maqolni qissadan hissa shaklida keltirish bilan yakun topadi va ularning mazmuni bir xil bo’ladi.