Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

 
TURLI FASLLARDA QASHQADARYO HAVZASIDAGI BA‟ZI BIR DORIVOR 
O‟SIMLIKLAR BARGLARIDA VITAMIN C NI ANIQLASH 
 
Xo‘janazarov O‘.E., Mirxamidova P. 
Toshkent davlat pedagogika universiteti
Vitaminlar o‘simliklar hayotida katta rol o‘ynaydi. Ular moddalar almashinuvining asosiy 
regulyatori – fermentlar biosintezida ishtirok etadi. Ba‘zi vitaminlar aminokislotalar almashinuvida 
ishtirok etadi [1]. 
Vitamin C, karotin, ketixinlar va flavonollar o‘simlik to‘qimalarida doimiy ravishda ro‘y berib 
turadigan oksidlanish va qaytarilish jarayonida faol qatnashadi. Bu jarayon davrida vitaminlar vaqt 
ichida oksidlanib va qaytarilib turadi. Vitamin C – kuchli antioksidantlar qatoriga kiradi va oksidlanish 
– qaytarilish jarayonlarida muhim ahamiyatga ega. Odatda vitamin C ning miqdori shimoliy tumanlarda 
va yuqori tog‘li yerlarda o‘sadigan o‘simliklarda janubiy tumanlarda hamda pastliklarda o‘sadigan 
o‘simliklarga qaraganda ko‘proq bo‘ladi. Vitamin C o‘simliklar dunyosi vakillarining barchasida 
uchraydi [2]. 
Ayniqsa, namatak mevasi – 
Fructus Rosae
(
Fructus Cynosbati
), smorodina bargi va mevasi – 
Folia Et
Fructus Ribis
Nigri, o‘rmon qulupnayining bargi va mevasi – 
Foliaet Fructus Fragariae
Vescae kabi o‘simliklar askorbin kislotasiga boy bo‘lib, ulardan ekstrakt, damlama konsentratlar 
tayyorlanib, tibbiyotda keng qo‘llaniladi [3]. 
Dorivor o‘simliklarda vitamin C miqdorini aniqlash eng muhim biologik ahamiyatga ega bo‘lgan 
ko‘rsatkichdir. Ilmiy tadqiqotlarimizning asosiy maqsadi, antioksidant ta‘siriga ega bo‘lgan vitamin C ni 
miqdorini turli fasllarida Qashqadaryo havzasi yuqori qismida o‘sadigan yalpiz, kiyiko‘ti, limono‘ti, 
kampirchopon, zira kabi dorivor o‘simliklarning barglarida aniqlandi.
Vitamin C miqdorini aniqlash, askorbinat kislotaning nordon sharoitda 2.6 – dixlordofenolni 
qaytarish xususiyatiga asoslangan. Antioksidant xususiyatini namoyon etuvchi vitamin C ning miqdori 
dorivor o‘simliklarning vegitatsion davrlariga bog‘liq ekanligi aniqlandi(Jadval -1 ). 
Jadval- 1 
Dorivor o‘simliklarda vitamin C ning miqdori( mg/% ) 
№ 
Dorivor o‘simliklarning nomi 
Bahor 
Yoz 
Kuz 
1 
Yalpiz 
121 ± 2,2 
92,4± 3,5 
86,24± 5,1
2 
Kiyiko‘ti 
81,9 ± 1 
58,08± 2,5 
57,2± 4,1
3 
Limon o‘ti 
76,56± 3,5 
92.4± 4 
81,8± 3,2 
4 
Maymunjon 
123,2 ± 4,6 
49,2± 4,1 
36,9± 6,1 

---

279 
5 
Kampirchopon 
29.9± 2,5 
60,72± 5,1 
71,28± 5,3 
6 
Zira 
26,4± 1,8 
25,5± 2,2 
68,3± 3,6 
Vitamin C ning eng yuqori miqdori maymunjon va yalpiz dorivor o‘simligida bahor faslida 
kuzatildi. Yalpiz barglarida efirmoylari va flavonoidlar topilgan [5]. Yalpizida kamroq miqdorda 
bo‘ladigan efirmoylaridan tashqari oshlovchi moddalar, vitamin C, katexinlar ham topilgan. Olingan 
natijalarimiz shuni ko‘rsatadiki, vitamin C ning yuqori miqdori bahor faslida bo‘lib, 121 ± 2,2 mg/% ni 
tashkil etdi, yoz faslida 92,4 mg/%, kuzda 86,24 mg/% ekanligi aniqlandi. 
Kiyik o‘tining barglarida vitamin C ning miqdori turli fasllarda o‘zgarishini kuzatdik. Bahor 
faslida uning miqdori yuqori bo‘lib, 81,9 mg/%, yoz, kuz fasllarda deyarli bir xil ekanligini aniqladik. 
Kiyik o‘ti – Respublikamiz taboat olamida shifobaxshligi jihatdan oldingi o‘rinlarda turadi [4].
O‘simlikning poyasi, barg va to‘pgullari tarkibida 2,5 % efirmoylari, C, E,A vitaminlari mavjud. 
Zangori maymunjon bargi tarkibida C vitamin, karotin, oshlovchi moddalar bor. Maymunjon 
mevalarida organik kislotalar, vitamin C, talaygina miqdorda klechatka, organik kislotalar, qand 
moddalari, B guruh vitaminlari, oshlovchi moddalar, kaliy tuzlari, mis, margens bor. Olingan 
tadqiqotlarimiz shuni ko‘rsatadiki, o‘rganilayotgan dorivor o‘simliklar ichida eng yuqori vitamin C ning 
miqdori bahor faslida bo‘lib, 123,2 mg/% ni tashkil etdi. 
Ziraning mevalarda 2,75 – 3,0 % efirmoyi bor. Mevalarida 20 % atrofida moy, 15% oqsilli 
moddalar, minerallar mavjud. Tabobatda mevalaridan foydalaniladi. Ziraning barglarida vitamin C ning 
yuqori miqdori kuz faslida 68,3 mg/ % ekanligi aniqlandi. 
Limon o‘tida efir moylari, oshlovchi moddalar, vitamin C, urosolyat va boshqa kislotalar bor. 
Bizning natijamiz limon o‘tida vitamin C ning miqdori bahor faslida 76,56 mg/ %, yozda 92,4 mg/%,
kuzda 81,8 mg/% borligini ko‘rsatdi. 
Kampirchopon- barglarida vitamin C ning miqdori bahor 29,9 mg/%, yozda 60.72 mg/%, 71,28 
mg/% ekanligi aniqlandi. Kampirchopon o‘simligi O‘rta Osiyoda keng tarqalgan. U tarkibida 
alkoloidlarni saqlaydi. Alkoloidlar uning urug‘larida ko‘p uchraydi. Barglarida ham kuchli alkoloidlar 
borligi aniqlandi. 
Shunday qilib, vitamin C yalpiz, kiyiko‘ti, maymunjon, limono‘ti, kampirchopon, zira kabi 
dorivor o‘simliklarning barglarida mavjud bo‘lib, uning eng yuqori miqdori bahor faslida maymunjon, 
yalpiz o‘simligida bahor faslida kuzatildi.