Genomika asoslari

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:
1.Stukturaviy va boshqaruvchi oqsillar roli nimadan iborat?
2.DNK modifikasiyalovchi fermentlar guruhiga tasnif bering?
3.Genetik rekombinatsiya tushunchasi nimani anglatadi?
4. mRNK lar rolini ochib bering?
5.Evolyutsiya nuqtai-nazaridan RNK-genomlarining rolini tushuntirib bering?
6.DNK sekvenirlashida qaysi olim uslubi keng qo’llaniladi v anima uchun?
7.Birinchi marta qaysi organism genomi to’liq ochib berilgan?
8.Inson genomi loyihasining maqsadi qanday muammoga qaratilgan?
5-BOB. REPLIKATSIYA JARAYONLARI
Replikatsiya jarayonlari
Replikatsiya ( lotincha  replikatsiya - yangilanish) - bu ota-ona DNK molekulasi asosida ikkita DNK molekulalarini sintezlanishi jarayoni hisoblanadi. DNK replikatsiyasi 15-20 xil turli fermentlar ishtirok etadigan murakkab jarayon bo’lib, DNKning ikkita spirali ikkita ipga ajraladi, har bir hosil bo’lgan ipda ikkinchi zanjir sintezi amalga oshadi va ikkita bir xil DNK molekulalarini hosil qiladi, so’ngra ular alohida spirallarga o’raladi. Ona hujayraning keyingi bo’linishi paytida har bir qiz hujayrasi asl ona hujayrasi DNKiga o’xshash bo’lgan DNK molekulasining nusxasini oladi. Ushbu jarayon nasldan naslga genetik ma’lumotlarning aniq uzatilishini ta’minlaydi.

34- rasm. Replikatsiya jarayonining sxematik tasviri, belgilangan raqamlar: (1) orqada qolgan ip, (2) etakchi ip, (3) DNK polimeraza (Pola), (4) DNK ligaz , (5) RNK primer , (6) primaza , ( 7) Okazaki qism , (8) DNK polimeraza (Polδ), (9) spiral , (10) bitta-qisma DNK bog’lab oqsillar , (11) topoizomerazı

Har bir DNK molekulasi asl ona molekulasining bitta zanjiri va bitta yangi sintez qilingan zanjiridan iborat. Ushbu replikatsiya mexanizmi yarim konservativ deb ataladi. Hozirda ushbu mexanizm Metyu Meselson va Franklin Stol ( 1958 ) tajribalari tufayli tasdiqlangan deb hisoblanadi. Ilgari replikarsiya mehanizmlarini o’rganishda ikki xil model mavjud edi: “konservativ”- bu modelda replikatsiya natijasida bitta DNK molekulasi hosil bo’ladi, u ota-ona zanjiridan iborat bo’lib, ikkinchisi yangi hosil bo’lgan zanjir hisoblanadi, ikkinchi model “dispersion”- replikatsiya natijasida hosil bo’lgan DNK molekulasining ayrim qismlari yangi sintezlangan DNK molekulalaridan va ayrim qismlari ota-ona DNK molekulalari qismlaridan iborat bo’ladi deb faraz qilingan.

Hosil bo’lgan DNK molekulasi ikkiga bo’linadi va ikkita shablon hosil bo’ladi. Ikkita shablon replikatsiya vilkasidan chiqadi. Agar ularni tog’rilangan shaklda faraz qilinsa, taroqlardan iborat bo’lgan chiziqlarni ko’rish mumkin, ular o’zaro uchlari bilan birikkan bo’ladi, lekin oralarida bo’shliq masofalarni ko’rish mumkin.
Agar DNK taroqlarining birini ko’k rangda, ikkinchisini qizil rangda tasavvur qilsak, pastki beshta taroqdan iborat bo’lgan qizil taroqlarninh 5^’ uchini 3’ yuqori uchiga biriktiramiz va zanjirni yuqori va pastki qismidan uzaytirish natijasida, 5’-3’-5’ va hakazolarni hosil qilish mumkin. Keyinchalik, bu DNK taroqlariga replikatsion vilkadan hosil bo’lan yana ikkita shablonni qo’shsak, bitta DNK zanjiridan, ikkita o’xshash DNK hosil bo’lganini ko’rish mumkin. DNK replikatsiyasining bu turiga yarim konservativ turi deb ataladi.