G. N. Dolimova Kimyo va uni o‘qitish metodikasi kafedrasining professori, kimyo fanlari doktori

Geterofunksional birikmalar (gidroksikislotalar, yoki oksikislotalar, oksokislotalar).

1. 
   Gidroksikislotalar (oksikislotalar) va ularning xossalari. α-Oksikislotalarga xos sifat reaksiyasi. Sut zardobida sut kislotasi borligini aniqlash. Glikol kislotaning olinishi. Sut kislotasining sulfat kislota bilan qizdirilganda parchalanishi. Vino kislotasining kaliyli nordon va o‘rta tuzlarining hosilqilinishi. Segnet tuzini olish. Feling reaktivini tayyorlash. Limon kislotasining kaliyli va temirli tuzlarini hosilqilish. Limon kislotasining konsentrlangan sulfat kislota bilan qizdirilganda parchalanishi.
   
2. 
   Oksokislotalar. Aldegid- va ketonkislotalar. Glioksil kislotaning hosilbo‘lishi. Glioksil kislotaga xos sifat reaksiya. Pirouzum kislotaning qizdirilganda parchalanishi. Atsetosirka efirining keto-yenol tautomeriyasi.
   

Aminokislotalar, peptidlar va oqsillar.

1. 
   Aminokislotalarning indikatorlarga munosabati. Aminokislotalar tuzlarining olinishi. Glikokolning olinishi. Glikokol bilan nitrat kislotaning o‘zaro ta’siri. Aminokislotalar bilan formaldegidning o‘zaro reaksiyasi.
   
2. 
   Oqsillar. Oqsil eritmasini tayyorlash. Oqsillarga xos rangli reaksiyalar – ksantoprotein reaksiyasi, biuret reaksiyasi, Adamkevich-Gopkins reaksiyasi, Milon reaksiyasi, oltingugurtga xos reaksiya. Oqsillarning ivishi. Oqsillarning og‘ir metallarning tuzlari ta’sirida cho‘kishi. Oqsillarning fenol va formalin ta’sirida cho‘kishi. Oqsillarning ammoniy sulfat ta’sirida tuz hosilqilishi. Oqsil eritmalarining bufer xossalari.
   

Uglevodlar va polisaxaridlar.

1. 
   Monosaxaridlar. Uglevodlar va α-naftolning o‘zaro rangli reaksiyasi (Molish reaksiyasi). Kalsiy glyukozatning olinishi. Glyukozada gidroksil gruppalar borligini isbotlash. Monosaxaridlarning tuzilishi va ularning xossalari. Monosaxaridlarga kumush oksidning ammiakdagi eritmasining ta’siri (kumush kuzgu reaksiyasi). Monosaxaridlarga ikki valentli mis tuzlarining ta’siri (Trommer reaksiyasi). Monosaxaridlarning Feling eritmasi bilan oksidlanishi. Monosaxaridlarning ishqor ta’sirida smolalanishi. Monosaxaridlarning bromli suv ta’sirida oksidlanishi. Glyukoza va benzoil xloridning o‘zaro reaksiyasi. Glyukoza ozazonining olinishi. Formaldegiddan qandlarni hosilqilish (Butlerov sintezi). Selivanov reaksiyasi. Fruktozani aniqlash (Panov reaksiyasi).
   
2. 
   Disaxaridlar. Saxarozaga xos sifat reaksiyalari. Kalsiy saxaratning olinishi. Maltoza va laktozaning ammiak bilan reaksiyasi. Laktozaga xos sifat reaksiyasi.
   
3. 
   Polisaxaridlar. Kraxmalga yod eritmasining ta’siri. Kraxmalning gidrolizlanishi. Sellyulozaning mis-ammiakli eritmada (Shveyser reaktivida) erishi. Sellyulozaning gidrolizlanishi. Sellyulozadan amiloid (o‘simlik pergamentini) olish. Alkalitsellyulozaning olinishi. Nitrotsellyulozalarning olinishi. Sellyuloza triatsetatining olinishi.
   

Geterotsiklik birikmalar.

1. 
   Bir geteroatomli besh a’zoli geterotsikllar. Furanning olinishi va unga xos sifat reaksiya. Furfurolning xossalari – fuksinsulfit kislota ta’siri, kumush ammiakatning ta’siri, anilinning ta’siri. Furfurolning olinishi. Tiofenga xos sifat reaksiya. Pirrolning olinishi va unga xos sifat reaksiya. Indolga xos sifat reaksiya.
   
2. 
   Bir geteroatomli olti a’zoli geterotsikllar. Piridinning asos xossalari, suvda eruvchanligi va sifat reaksiyalari. Piridinning oksidlovchilarga munosabati. Piridin pikratining olinishi.
   
3. 
   Kup xalqali (kondensirlangan) geterotsikllar. Xinolinning xossalari. Xinolinning asos xossalari. Xinolinga temir (ІІІ) xloridning ta’siri. Xinolin pikratining olinishi.
   

Mustaqil ta’limni tashkil etishning shakli va mazmuni

Talaba mustaqil ishni tayyorlashda muayyan fanning xususiyatlarini hisobga olganholdaquyidagi shakllardan foydalanish tavsiya etiladi:

- darslik va o‘quvqo‘llanmalari bo‘yicha fan boblari va mavzularini o‘rganish;

- tarqatma materiallar bo‘yicha ma’ruzalar qismini o‘zgartirish;

- avtomatlashtirilgan o‘rgatuvchi va nazorat qiluvchi tizimlar bilan ishlash;

- maxsus adabiyotlar bo‘yicha fanning bo‘limlari yoki mavzulari ustida ishlash;

- yangi axborot – kommunikativ texnologiyalari metodlarini, jarayonlarni o‘rganish;

- talabaning o‘quv-ilmiy tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan fanlarning bo‘limlari va mavzularini chuqur o‘rganish;

- faol va muammoli o‘qitish uslubidan uslubidan foydalaniladigan o‘quv mashg‘ulotlari;

- masofaviy (distansion) ta’lim.

Mustaqil ta’limning tavsiya etilayotgan mavzulari:

1. Organik kimyo fani. Organik birikmalarning tavsifi vao’ziga xos hususiyatlari.

2. Organik kimyo kursida kimyoviy bog’lar. Bog’larning uzilish tiplari.

3. To’yinganuglevodorodlar. Olish usullari. Sanoatda ishlatilishi.

4. Neft va uni qayta ishlash. Neftdan olinadigan mahsulotlar.

5. To’yinganuglevodorodlarning galogenli birikmalari va ularning xossalari.

6. Sikloalkanlar, fizik va kimyoviy xossalari, ishlatilishi

7. To’yinmaganuglevodorodlar. Tabiatda uchrashi, ishlatilishi.

8. Astetilenqatori uglevodorodlari, tabiatda uchrashi, xossalari

9. Dien uglevodorodlari. Fizik va kimyoviy xossalari, sanoatda ishlatilishi.

10.Spirtlar va ularning ishlatilishi

11.Efirlar va epoksidlar

12.Aldegid va ketonlar, olinish usullari aldol kondensatsiyalari.

13.Karbon kislotalar, elektron tuzilishi, tabiatda uchrashi, ishlatilishi.

14.Bir asosli to’yinmagankarbon kislotalar. Nomlanishi, izomeriyasi

15.Akril va metakril kislotasining efirlari, polimerlanish reaksiyalari.

16.Organik shisha tayyorlash, va uning qo’llanilishi

17.Sorbin kislotasi – oziq-ovqat sanoatida konservant sifatidaishlatilishi

18.Yog’lar. Tabiatda uchrashi, olinishi

19.To’yinmagankarbon kislotalar, olinishi, tabiatda uchrashi va xossalari

20.Sovunlar va ularning olinishi, xossalari. Sun’iy yuvish vositalari

21.Elementorganik (metallorganik va kremniyorganik) birikmalar

22. Fosfor va mishyak tutganelementorganik birikmalar

23.Oksikislotalar. Ikki asosli oksikislotalar. Sut kislotasi

24.Aldegid- va ketokislotalar. Glioksil kislotasi, astetosirka kislotasi

25.Aminokislotalar. Geterohalqali aminokislotalar

26.Aromatik uglevodorodlar. Benzol.

27.Toluol va uning birikmalari, hususiyatlari

28.Aromatik uglevodorodlarning hosilalari

29.Aromatik uglevodorodlarning nitrobirikmalari

30.Aromatik aldegid va ketonlar

31.Aromatik sulfokislotalar va ularning xususiyatlari

32.Aromatik uglevodorodlarning galogenli birikmalari va ularning ishlatilishi

33.Aromatik karbon kislotalar va ularning xossalari 34.Fenol – tuzilishi, xossalari, ishlatilishi 35.Aromatik spirtlar - olinishi, hususiyatlari. 36.Aromatik aminlar – tuzilishi, xossalari, ishlatilishi 37.Aminofenollar – tuzilishi, xossalari, ishlatilishi 38.Diazoniy tuzlarining olinishi va xossalari 39. Azobo’yoqlar olinishi, hususiyatlari 40. Sintetik azobo’yoqlar. Alizarin va uning xossalari 41.Naftalin – tuzilishi va kimyoviy xossalari 42.Tutashmas benzol halqali birikmalar 43. Meditsina sohasida kimyoning yutuqlari 44. Qishloq xo’jaligida kimyoning yutuqlari 45.Kimyoning oziq ovqat sanoatida ishlatilishi hususiyatlari 46. O’simliklarni kimyoviy himoya qilish vositalari 47.Oqsillar, ularning strukturasi va hususiyatlari 48.Polisaxaridlar, ularning strukturasi va hususiyatlari 49.Kraxmal - olinishi, tabiatda uchrashi va hususiyatlari 50.Sun’iy va tabiiy kauchuk, olinishi va xossalari 51. Organik kimyoda nomli reaktsiyalar 52. Organik kimyoda rangli reaktsiyalar

53. Sellyuloza efirlari – olinishi, xossalari va ishlatilishi

54. Geterotsiklik birikmalarning sifat reaktsiyalari

55. Uglevodlarning sifat reaktsiyalari

56. Vino kislotasi – tabiatda Uchrashi, tuzilishi va xossalari

57. Limon kislotasi - tabiatda Uchrashi, tuzilishi va xossalari

58. Aromatik nitrobirikmalar

59. Aromatik aminobirikmalar

60. Furfurol - tuzilishi va xossalari.

Dasturning informatsion-uslubiy ta’minoti

Mazkur fanni o‘qitish jarayonida ta’limning zamonaviy metodlari, pedagogik va axborot –kommunikativ texnologiyalari qo‘llanilishi nazarda tutilgan:

• 
  ma’ruza darslarida zamonaviy kompyuter texnologiyalari yordamida prezentatsion va elektron-didaktik texnologiyalardan;
  
• 
  laboratoriya mashg‘ulotlarida zamonaviy pedagogik texnologiyalaridan – BBB, insert, klaster, Venn diagrammasi, aqliy hujum kabi usul va texnologiyalardan keng foydalaniladi.
  

Didaktik vositalar

Fan bo’yicha zaruriy ko’rgazmali qurollar:

- jadvallar, maketlar, elektron disklar va multimediya vositalaridan foydalaniladi.

- jihozlar, uskunalar, moslamalar: elektron doska, LSD-monitor, elektron ko’rsatkish;

- video-audio uskunalar: video va audio magnitofon, mikrofon, kolonkalar;

-kompyuter va multimediya vositalari: kompyuter, proektor, DVD-diskovod;

Fanni o’qitishda axborot texnologiyalarini joriy qilish dars samaradorligining ortishiga olib keladi.

Fanni o’qitishda ilg’or pedagogik texnologiyalardan foydalangan holda mavzuni to’liq tushuntirishga erishiladi. Organik kimyo fani o’qitilganda muammoli metodlardan keng foydalaniladi.

Organik kimyo fanini o’qitishda kimyoviy eksperimentlardan etarli tarzda foydalaniladi. Laboratoriya mashg’ulotlarida talabalar mustaqil holda tajriba bajaradilar.

O’quv-uslubiy adabiyotlar

va elektron ta’lim resurslari ro’yxati
Asosiy adabiyotlar

1. 
   Abdusamatov A.Organik kimyo / Toshkent. – 2005.
   
2. 
   Umarov V.Organik kimyo/ Toshkent. -Iqtisod – moliya. – 2007
   
3. 
   Sobirov Z.Organik kimyo / Toshkent. – 1999
   
4. 
   Aloviddinov A. To’ychiyev K. Qurbonov S. Organikkimyodan amaliy mashg’ulotlar/ Toshkent “O’zbekiston”- 1997
   

Qo’shimcha adabiyotlar

1. 
   Ahmedov K.N., Yo‘ldoshev X.Y. Organik kimyo usullari / Toshkent. – Universitet. – 2003. – 252 bet.
   
2. 
   Shoymardonov R.A. Organik kimyo. Savol, masala va mashqlar / Toshkent. - O’qituvshi. - 2008.
   
3. 
   Aloviddinov A., To’ychiyev K. Organik kimyodan amaliy mashg’ulotlar / Toshkent. - O’zbekiston. – 1998.
   
4. 
   Primuhamedov I.M. Organik ximiya / Toshkent. – 1990. - Meditsina. – 599 b.
   
5. 
   Potapov A.M. Organik ximiya. O‘qituvchilar uchun qo‘llanma / Toshkent. – 1980. - O‘qituvchi. – 399b.
   
6. 
   Моррисон Р., Бойд Р. Органическая химия /М.: Мир. – 1974. – 1132С.
   
7. 
   М.Фримантл. Химия в действии / М.:Мир. – 1991. – в 2-х т., т.1. - 620С.
   
8. 
   А.Терней. Современная органическая химия /М.: Мир. - 1981. – в 2-х т.
   

Elektron ta’lim resurslari

9.www.pedagog.uz

10.www.ziyonet.uz

11.www.edu.uz

12. www.ximik.ru