310
b
- quyultirilgan mahsulotdagi suyuqlikning qattiq zarrachalarga
nisbati;
k
1
– quyultirish yuzasining samarali ishlatish koeffitsiyenti (0,7-
0,8);
γ
s
- suyuqlikning zichligi (suv uchun 1 g/sm
3
)
Quyultiriladigan aralashmalar ulardagi qattiq zarrachalarning
o‘lchamiga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi: zarrachalarining o‘lchami
100 mkm dan katta bo‘lgan dag‘al aralashmalar, zarrachalarining o‘lchami
50 – 100 mkm bo‘lgan
mayin aralashmalar, o‘lchami 0,1 – 0,5 mkm
bo‘lgan xira (loyqa) aralashmalar va o‘lchami 0,1 mkm dan kichik bo‘lgan
kolloid aralashmalar. (1mm=1000 mkm)
Dag‘al aralashmalardagi qattiq zarrachalar o‘zlarining og‘irlik kuchi
ta'sirida oson cho‘kadi. Mayin, xira va kolloid aralashmalardagi qattiq
zarrachalar og‘irlik kuchi ta'sirida deyarli cho‘kmaydi.
Mayin va xira aralashmalardagi qattiq zarrachalarni cho‘ktirish
uchun koagulyatsiya
va
flokulyatsiyalovchi,
ya'ni
juda
mayda
zarrachalarni molekulyar tortishish kuchi ta'sirida bir-biriga yopishtirib,
ulardan
nisbatan yirikroq, tez cho‘kuvchi pag‘a – pag‘a (bodroqsimon)
agregatlar hosil qiluvchi turli reagentlar qo‘shiladi. Aralashmaga quyidagi
reagentlar
qo‘shiladi;
elektrolitlar,
flotatsion
reagentlar,
kolloid
koagulyantlar, noorganik reagentlar (ohak, o‘yuvchi natriy, silikatlar,
xlorli temir va h.k.) va organik reagentlardan kraxmal, separan,
poliakrilamid.
Poliakrilamidning ta'siri shundan iboratki,
suvda eriganda ularning
molekulalari anion va kationlarga dissotsiyalanadi va ular qattiq
zarrachalarning elektr zaryadlarini neytrallab, koagulyatsiyalaydi.
Quyultirish jarayoni quyultirgichlarda amalga oshiriladi. Bo‘tana
quyultirgich markaziga beriladi. Cho‘kib zichlangan cho‘kma grabli
yordamida quyultirgich markazida joylashgan chiqarib yuborish tuynugiga
qarab suriladi va u yerdan nasos yordamida so‘rib olinadi. Tinigan suv esa
quyultirgich chetidan xalqali tarnovga tushadi.
Quyultirgichda to‘rtta zona bo‘ladi:
1)
Tiniq suv zonasi;
2) Cho‘kish zonasi;
3) O‘tish zonasi
4) Zichlanish zonasi.
Bir zonadan ikkinchi zonaga o‘tish bo‘tanani zichligiga bog‘liq.
Ko‘pchilik bo‘tana uchun birinchi zonadan ikkinchi zonaga o‘tish bo‘tana
tarkibida 25-33 % qattiq zarrachalar tashkil etgan zichlikda boradi.
311
Quyultirgichdan chiqarib yuborilayotgan quyultirilgan mahsulot tarkibida
40-50 % qattiq faza bo‘ladi. Quyultirgichning ish unumdorligi uning
balandligiga bog‘liq bo‘lmasdan, uning cho‘kish jarayonining tezligi va
uskunaning yuzasiga bog‘liq. Shuning
uchun quyultirgichlarning
balandligi kichik bo‘lib, yuzasi katta bo‘ladi.
Afzalliklari:
1) Uzluksiz ishlashi;
2) Elektr energiyasini kam sarflashi;
3) Tuzilishining soddaligi;
4) Xizmat ko‘rsatishning oddiyligi.
Asosiy kamchiligi esa – bu uskunalarning
yirikligi va shunga
bog‘liq holda katta maydonni egallashidir.
Quyultirgichlar harakatga keltirish mexanizmining joylashishiga
qarab ikki turga bo‘linadi: harakatga keltirish mexanizmi markazda
joylashgan va harakatga keltirish mexanizmi chetda joylashgan.
Shuningdek, quyultirgichlar bir yarusli va ko‘p yarusli bo‘ladi.
Quyultirish jarayonining asosiy vazifalari:
-sorbsiyali tanlab eritish jarayonidan oldin kerak bo‘lgan bo‘tana
zichligini tanlash;
-suvni ajratib olish va uni ruda tayorlash va boyitish jarayonlariga
qaytarish hisoblanadi.
5-20%
gacha
qattiq
zarrachalar
bo‘lgan
bo‘tanani
suvsizlantirishning birinchi bosqichi tindirish jarayoni hisoblanadi.
Tindirish qattiq zarrachalarni og‘irlik kuchi yoki markazdan qochma kuch
hisobiga cho‘ktirish demakdir. Tindirishning maqsadiga qarab jarayon ikki
turga: suvni tiniqlashtirish va bo‘tanani quyiltirishga farq qiladi.
Suvni
tiniqlashtirishdan maqsad qayta ishlatishga qaytirilayotgan suvni qattiq
zarrachalardan tozalash. Bo‘tanani quyultirish esa jipslashgan cho‘kma
olish. Qattiq zarrachani muhitda cho‘kish tezligi uning o‘lchamiga,
zichligiga konsentratsiyasiga va muhitning qovushqoqligiga bog‘liq.
Tindirgichlar silindr shaklidagi idish bo‘lib, tag qismi konussimon
ko‘rinishda bo‘ladi. Bo‘tana markaziy quvur 1 ga beriladi. Tindirilgan suv
silindr yuqori qismining tashqi gardishiga o‘rnatilgan nov 2 orqali,
cho‘kma esa aylanuvchi kurak 3 yordamida konus uchi bo‘lgan quvur 4 ga
tushirilib, undan nasos yordamida tindirgichdan chiqariladi..
Do'stlaringiz bilan baham: 
