Dunyo tillari tizimida o‘zbek tilining tutgan o‘rni hozirgi kunda yer yuzida o‘n milliarddan ko‘proq

Moslashuv. Bosh va ergash so`zning qaratqich kelishigi va egalik qo`shimchasi yordamida bog`lanishi moslashuv deyiladi. Moslashuvda hokim bo‘lak egalik qo‘shimchasini olgan ot, ba’zan harakat nomi va sifatdosh bilan ifodalansa, tobe bo‘lak qaratqich keli­shigida qo‘llaniladi.

Тobe bo‘lak hokim bo‘lakka qaratqich kelishigi va egalik qo‘shimchasi yordamida bog‘langanda ikki tomonlama bog‘lanish ro‘y beradi. Тobe bo‘lak qaratqich keli­shigi qo‘shimchasini, hokim bo‘lak esa egalik qo‘shim­chasini oladi. Bunday bog‘lanishda tobe qism qaratqich, hokim qism qaralmish deb ham nomlanadi: hovlining (qaratqich) sahni (qaralmish)

Ko‘pincha qaratqich kelishigi yoki egalik qo‘shimchasi, ba’zan esa har ikkisi ifodalanmaydi. Qaratqich kelishigi doimo tushib qola bermaydi. U quyidagi hollarda, albatta, qo‘llaniladi:

a) qaratqich bilan qaralmish o‘rtasida boshqa so‘z kelsa. Masalan, Derazaning qora oynasi;

b) qaratqich atoqli otlar va olmoshlar bilan ifodalanganda. Masalan, Ahmadning daftari, Mening daftarim kabi.

Qaratqich va qaralmish munosa­batida qaratqich va egalik qo‘shimchalarining ifodalanishi to‘rt xil ko‘rinishga ega:

Bu ko‘rinishlar o‘rtasida ma’lum mazmuniy va uslubiy farq­lanish bor. Solishtiring:

	Birikma	Anglashilgan ma`nosi
1	daftarning varag‘i	Agar varaq so‘zlovchi va tinglovchi uchun aniq bitta daftarga qarashli bo‘lsa
2	daftar varag‘i	Agar varaq umuman daftarga qarashli bo‘lsa
3	bizning daftar	1-shaxs ko‘plikdagi olmoshlar bilan ifodalan­ganda ishlatiladi
4	daftar varaq	ko‘proq so‘zlashuv uslubiga xosligi bilan

Shunday qilib, qaratqichli birikmalarning qay holatda qaysi biri­dan foydalanishni bilish madaniy nutq uchun katta ahamiyatga ega.

Bitishuv. Ergash so`zning bosh so`z bilan grammatik vositasiz, faqat ma’no jihatdan yoki so`z tartibi yordamida birikishi bitishuv deyiladi. Bitishuvda doimo ergash so`z avval, bosh so`z keyin keladi: tiniq suv, katta ko`cha. Ularning o`rni o`zgartirilsa, gap hosil bo`ladi: Suv tiniq. Ko`cha katta. Bitishuvda ergash so`z vazifasida shu vazifaga xoslangan sifat, ravish hamda ular vazifasidagi boshqa so`z keladi: qizil gul, tez yurmoq, tilla bilaguzuk, bunday odam, o`qigan odam, jo`shib kuylamoq. Bosh so`z ot va fe’l turkumidan iborat bo`ladi. Esda tutish kerakki, birga o`qish, birdan gapirish, qunt bilan tinglash, zavq bilan kuylash, yolg`ondan gapirmoq kabi birikmaning ergash so`zida o`rin-payt, jo`nalish, chiqish kelishigi qo`shimchasi yoki ko`makchi bo`lishiga qaramay, boshqaruvli emas, bitishuvli birikma sanaladi, chunki bu birikma tarkibidagi kelishik va egalik qo`shimchasi o`zidan oldingi so`z bilan "qotib" qolgan va so`zni bog`lashda hech qanday roli yo`q.