Davlatiy moliya

10-jadval 

Faoliyat siklining ROEga ta’siri 

ROE 

Iqtisodiy sharoit (vaziyat)lar 

ROA 

“A” 

“B” 

Omadsiz yil 

1,0% 

0,6% 

- 4,8% 

Normal (Odatiy) yil 

12,0 

7,2 

8,4 

Omadli yil 

30,0 

18,0 

30,0 

 

siklining  turli  fazasini  ifodalaydi.  Biz  keltirgan  misolda  “A”  kompaniyasining 

qarz  olingan  kapital  bo‘yicha  foiz  stavkasi  yiliga  10,0%ni  tashkil  etadi,  degan 

taxmindan kelib chiqqanmiz.  

Kapital daromadliligi, aktivlar daromadliligi koeffitsiyentlari va moliyaviy 

leverij orasidagi bog‘liqlik quyidagi tenglama orqali ifodalanishi mumkin: 

 

ROE  = 

1 – Soliq 

stavkasi 

×  ROA  × 

Qarzlar (Qarz 

majburiyatlari) 

Kapital×( ROA – Foiz 

stavkasi) 

Bu  tenglamaning  mazmuni  quyidagidan  iborat.  Agar  firmaning  aktivlari 

daromadliligi  koeffitsiyenti  mazkur  firma  kreditorlarga  to‘laydigan  foiz 

stavkasidan  yuqori  bo‘lsa,  uning  kapitali  daromadliligi  koeffitsiyenti  (ROE) 

---

222 

aktivlar  daromadliligi  koeffitsiyentidan  (ROA)  (1  –  soliq  stavkasi)  marta  ko‘p 

bo‘ladi, hamda firmaning qarzlari va o‘z kapitali nisbati koeffitsiyenti qanchalik 

yuqori bo‘lsa, bu farq ham shunchalik katta bo‘ladi.  

Kreditor  nuqtai  nazaridan  qaraganda  firma  qarzdorligi  koeffitsi-entining 

oshishi,  odatda,  salbiy  hodisa  hisoblanadi.  Agar  kompaniyaning  mazkur 

ko‘rsatkichi  keskin  oshib  ketsa,  u  holda  Moody's  va  Standard  &  Poors 

Corporation kabi obligatsiyalar reytingini baholash bo‘yicha maxsus agentliklar, 

odatda, bunday firmaning qimmatli qog‘ozlarini eng quyi kategoriyaga tushiradi. 

Ammo, 

aksiyadorlar 

nuqtai 

nazaridan 

qaraganda, 

firma 

qarzdorligi 

koeffitsiyentining oshishi ijobiy hodisa ham bo‘lishi mumkin. 

Va, nihoyat, moliyaviy faoliyat samaradorligini tahlil qilish uchun moliyaviy 

koeffitsiyentlardan  foydalanganda  qator  cheklashlarni  inobatga  olish  zarur. 

Asosiy muammo shundaki, koeffitsiyent juda yuqori yoki juda pastligini baholash 

uchun  absolyut  standart  yo‘q.  Bundan  tashqari,  koeffitsiyentlar  sonli 

ko‘rsatkichlarni  o‘z  ichiga  oladilar  va  ular  ko‘pincha  ixtiyoriy  tarzda  hisoblab 

chiqiladi.  Undan keyin, taqqoslash  mumkin bo‘lgan  firmalar  guruhini  aniqlash 

juda  qiyin,  chunki  hatto  bitta  sohada  ishlaydigan  kompaniyalar  ham  juda  ko‘p 

hollarda o‘zlarining iqtisodiy ko‘rsatkichlari bilan bir-biridan jiddiy farq qiladilar. 

Masalan,  ularning  diversifikatsiyasi  darajasi,  hajmi,  faoliyat  yuritish  muddati, 

xorijiy bozorni egallaganlik darajasi, tovar-moddiy zaxiralarni va amortizatsiyani 

hisoblash  usullari  farq  qilishi  mumkin.  Shunday  qilib,  koeffitsiyentlardan 

foydalangan  holda  tahlil  qilish  faqat  umumiy  ko‘rsatma  bo‘lib  xizmat  qilishi 

mumkin  va  moliyaviy  qarorlar  qabul  qilish  jarayonida  ularga  to‘liq    suyanib 

bo‘lmaydi.