Davlatiy moliya

2. Xo’jalik yurituvchi subyekt moliyaviy resurslaridan foydalanish 

samaradorligi 

Iqtisodiy  munosabatlarni  takror  ishlab  chiqarish  shakllaridan  biri  sifatida 

XYSlar  moliyasining  harakati  minimal  xarajatlarda  maksimal  natijalarning 

olinishini  nazarda  tutuvchi  samaradorlikning  umumiqtisodiy  me’zo-niga 

bo’ysunadi.  Shu  sababli  XYS  moliyaviy  resurslaridan  foydalanish 

samaradorligini quyidagi formula orqali tasavvur etish mumkin: 

𝑺

𝒎𝒓

=

𝑵

𝒎𝒏

𝑿

𝒎𝒓

 

Bu yerda:  

𝑺

𝒎𝒓

 - XYS moliyaviy resurslaridan foydalanish samaradorligi; 

𝑵

𝒎𝒏

 - ma’lum davr (o’tgan yoki rejali) uchun XYS faoliyatining moliyaviy 

natijasi; 

𝑿

𝒎𝒓

  -  shu  moliyaviy  natijani  qo’lga  kiritish  uchun  XYS  tomonidan 

sarflangan (yoki rejalashtirilgan) moliyaviy resurslar xarajatlari  

XYS  moliyaviy  resurslaridan  foydalanish  samaradorligini  aniqlashda  shu 

narsani inobatga olish kerakki,  moliyaviy natija faqatgina moliyaviy emas, balki 

moddiy va mehnat resurslari xarajatlarining natijasi hamdir. Shuning uchun ham, 

masalan,  mahsulotni  realizatsiya  qilishdan  olingan  foydani  taqqoslab  turib, 

buning  natijasida  faqat  faoliyatning  sof  moliyaviy  tomonini  xarakterlovchi 

---

431 

ko’rsatkichga  ega  bo’lamiz,  deb  hisoblash  maqsadga  muvofiq  emas.  Bu  XYS 

moliyaviy-xo’jalik faoliyati samaradorligini ifodalovchi yaxlit ko’rsatkichlardan 

biri bo’lib, unga kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayonida moddiy-ishlab 

chiqarish va moliyaviy oqimlarning ajralmas bog’liqligi xosdir. 

Yuqorida bildirilgan fikr o’ziga moliyaviy natija va moliyaviy xarajatlarning 

tavsifini mujassam etuvchi XYS moliyaviy-xo’jalik faoliyatining samaradorligini 

xarakterlovchi boshqa ko’rsatkichlarga ham to’liq tegishlidir. Shunday bo’lishiga 

qaramasdan tahliliy maqsadlar uchun bu majmua (to’plam)dan aynan  XYSning 

moliyaviy  faoliyatini,  uning  moliyaviy  va  baho  siyosatining  samaradorligini  

o’xshash tarzda(aynan) xarakterlovchi ko’rsatkichlarni ajratib olish  muhimdir. 

Shunisi  taajjublanarliki,  XYS  moliyaviy  faoliyatining  samaradorligini  

o’xshash(aynan) ifodalovchi bo’lib fond, moliya-kredit va pul bozorlaridagi ular 

operatsiyalarining  daromadliligi  hisoblanadi.  Bu  yerda,  ma’lumki,  pul  (P

*

) 

go’yoki  to’g’ridan-to’g’ri  puldan  (P)

 

hosil  bo’ladi.  U  holda  moliyaviy 

samaradorlikni aniqlash formulasi quyidagi ko’rinishni oladi: 

𝑺

𝒎𝒓

=

𝑷

∗

− 𝑷

𝑷

 

 

 

Bu yerda: 

 

𝑺

𝒎𝒓

 - XYS moliyaviy resurslaridan foydalanish samaradorligi;