Davlatiy moliya

2. Davlat pensiyasi va jamg’arib boriladigan pensiya ta’minoti 

Aholini  ijtimoiy  himoya  qilish  bo’yicha  choralarning  tarkibida  davlat 

pensiyalari muhim o’rin egallaydi. Pensiya ta’minotining ijtimoiy ahamiyati shu 

bilan aniqlanadiki, hozirgi paytda O‘zbekistondagi ko’plab qariyalar, nogironlar va 

ularning  oila  a’zolari,  boquvchisini  yo’qotganlarning  hayotiy  muhim 

manfaatlariga o’z ta’sirini ko’rsatadi. 

Bozor  munosabatlariga  o’tilishi  munosabati  bilan  davlat  pensiya  tizimi 

murakkab  ahvolga  tushib  qoldi.  Pensionerlarning  daromadlari  doimiy  ravishda 

baholarning darajasidan ortda qolmoqda. Qarilik bo’yicha (yoshga doir) pensiyaning 

o’rtacha  miqdori  hayotning  yashash  darajasidan  ancha  past.  Shu  munosabat  bilan 

iqtisodiy  islohotlarni  amalga  oshirish  sharoitida  fuqarolarning  pensiya  ta’minoti 

bo’yicha huquqlarini davlat tomonidan kafolatlanishini kuchaytirish va pensiya tizimini 

---

404 

barqaror  rivojlantirish  shart-sharoitlarini  yaratish  maqsadida  mamlakatda  pensiya 

tizimi isloh qilinmoqda. 

Pensiya  tizimini  isloh  qilishning  negizida  pensiya  to’lanmalarini 

moliyalashtirishning  jamg’ariladigan  prinsiplari  asosida  tashkil  qilish  yotadi. 

Unga muvofiq ravishda pensiyalarning quyidagi uch darajasini o’rnatish ko’zda 

tutilmoqda: 

  jamg’ariladigan  pensiyalar  –  yollanib  ishlaydigan-larga  beriladi,  butun 

mehnat  faoliyati  davomida  olingan  ish  haqiga  nisbatan  ajratmalar  va  bu 

ajratmalarni  saqlab  o’z  oborotida  foydalanganligi  uchun  ular  tomonidan 

to’lanadigan foizlar hisobidan amalga oshiriladi; 

  ijtimoiy pensiyalar – o’zlariga pensiya to’lanma-larining to’lanishi uchun 

zarur  bo’lgan  mablag’larni  jamg’armagan  va  hayot  kechirish  uchun  zaruriy 

mablag’larga  ega  bo’lmagan  shaxslarga  umumiy  soliqlar  yoki  majburiy 

ajratmalar hisobidan to’lanadi; 

  qo’shimcha  pensiyalar  –  alohida  toifadagi  ish  beruvchilardan 

undiriladigan  yoki  ish  beruvchilar  va  xodimlar  tomonidan  ixtiyoriy  ravishda 

o’tkazilgan mablag’lar hisobidan amalga oshiriladi. 

Sekin-astalik  bilan,  oxir-oqibatda,  jamg’ariladigan  pensiya  pensiyaning 

asosiy ko’rinishiga (turiga) aylanmog’i lozim. 

Hozirgi paytda O‘zbekiston Respublikasida “Fuqarolarning davlat pensiya 

ta’minoti  to’g’risida”gi  Qonuniga  muvofiq  pensiyaning  quyidagi  turlari 

qo’llanilib kelinayapti: 

  yoshga doir pensiya;  

  nogironlik pensiyasi; 

  boquvchisini yo’qotganlik pensiyasi.