Davlatiy moliya

18-rasm. O‘zbekiston  Respublikasining davlat byudjeti tuzulishi 

Huquqiy  jihatdan  mahalliy  byudjetlar  byudjet  yili  davomida  daromad 

manbalari  va  ulardan  tushumlar  miqdori,  aniq  maqsadlar  uchun  mo‘ljallangan 

xarajat yo‘nalishlari aks ettiriladigan moliyaviy hujjat hisoblanadi. 

Mahalliy byudjetlar aholini ijtimoiy himoya qilish borasida davlatning olib 

borayotgan  siyosatining  joylardagi  asosiy  tayanchi  hisoblanadi.Mahalliy 

O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjeti 

O’zbekiston Respublikasining 

respublika byudjeti 

Qoraqalpog’iston Respublikasi 

byudjeti, viloyatlar va Toshkent 

shahar mahalliy byudjetlari 

Qoraqalpog’iston Respublikasi 

byudjeti 

Toshkent shahar 

mahalliy byudjeti 

Qoraqalpog’iston 

Respublikasining respublika 

byudjeti 

Qoraqalpog’iston 

Respublikasi tumanlari va 

shaharlarining byudjetlari 

Viloyatlar mahalliy 

byudjetlari 

Shahar byudjeti 

Shahar tarkibiga 

kiruvchi 

tumanlarning 

byudjetlari 

Viloyat byudjeti 

Tegishli viloyatlar 

tumanlari va 

shaharlarining 

byudjetlari 

---

328 

byudjetlarga  xos  bo‘lgan  xususiyatlarning  namoyon  bo‘lishi,  ulardan  milliy 

daromadni  hududiy  darajada  taqsimlash  va  qayta  taqsimlash  hamda  bu 

jarayonlarni  nazorat  qilish  quroli  sifatida  foydalanish  faqat  inson  faoliyati 

jarayonidagina  mumkin  bo‘ladi

85

.  Bu  byudjet  mexanizmida  o‘z  aksini  topadi. 

Byudjet  mexanizmi  davlat  byudjet  siyosatini  amalga  oshirishning  dastak  va 

vositalari  yig‘indisi  bo‘lib,  davlat  tomonidan  tashkil  etiladi  va  byudjet 

munosabatlarini  davlat  oldida  turgan  ijtimoiy-iqtisodiy  vazifalarni  bajarishga 

yo‘naltirishga xizmat qiladi.  

Iqtisodiy  mazmun-mohiyati  jihatidandavlat  byudjeti  daromadlari  –davlat 

bilan  korxonalar,  tashkilotlar,  muassasalar  va  aholi  o‘rtasidagi  davlat 

markazlashgan pul fondining shakllanishi yuzasidan vujudga keladigan iqtisodiy 

pul munosabatlari hisoblanadi. Mahalliy byudjetlarning daromadlari esa mahalliy 

o‘z-o‘zini  boshqarish  organlari  oldidagi  muhim  strategik  ahamiyatga  molik 

bo‘lgan vazifalarning amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan markazlashtirilgan pul 

fondini shakllantirish bilan bog‘liq pulli munosabatlar shaklidir

86

. 

Mahalliy byudjetlarning daromadlari tizimini ikki guruhga ajratish mumkin, 

ya’ni  mahalliy  byudjetlarning  biriktirilgan  va  tartibga  soluvchi  daromadlari 

tizimiga. 

Biriktirilgan daromadlar – bu byudjet huquqi sub’ektiga tegishli mablag‘dir, 

ya’ni yuqori byudjetni chetlab o‘tib, doimiy asosda, qat’iy belgilangan ulushda 

yoki to‘liqligicha tegishli byudjetga kelib tushuvchi mablag‘lardir. Biriktirilgan 

daromadlar  asosini  mahalliy  soliqlar  va  yig‘imlar,  qat’iy  ulushda  va  doimiy 

asosda  mahalliy  byudjetlarga  berilgan  umumdavlat  solio‘laridan  o‘tkazmalar 

tashkil  etadi.  Davlat  mahalliy  hukumat  organlariga  ular  qaramog‘idagi 

biriktirilgan  daromadlarning  ortiqcha  mavjudligini  moliyaviy  resurs  sifatida, 

ularga  biriktirilgan  vazifalarni  bajarish  uchun  taqdim  etadi.  O‘zbekiston  

Respublikasi  Byudjet  kodeksiga  ko‘ra  Qoraqalpog‘iston  Respublikasi 

byudjetining, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlarining daromadlari 

tarkibi quyida keltirilgan 19-rasmda yoritilgan. 

Boshqa  daromadlarga  davlat  daromadiga  o‘tkazilgan  mol-mulkni 

realizatsiya  qilishdan  tushgan  tushumlar,  davlat  aktivlarini  joylashtirishdan, 

foydalanishga berishdan va sotishdan belgilangan normativlar bo‘yicha olingan 

daromadlar,  qonun  hujjatlariga  muvofiq  Qoraqalpog‘iston  Respublikasi 

byudjetiga, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlariga yo‘naltiriladigan 

davlat bojlari, yig‘imlar, tovon pullari va jarima sanktsiyalari, egasiz mol-mulkni, 

meros  huquqi  bo‘yicha  davlat  ixtiyoriga  o‘tgan  mol-mulkni,  huquq  bo‘yicha 

                                                           

85

Robert D., Lee Jr., Ronald W., Johnson Philip,  G.Joyce. Public budgeting systems. Jones&BartlettLearning; 10 

edition. USA, 2017. – P. 102. 

 

86

Ракитина И., Берёзина Н. Государственные и муниципальные финансы. Учебник и практикум М: Юрайт -  М,  2017. 

– 69- с. 

---

329 

davlat  daromadiga  o‘tkazilishi  lozim  bo‘lgan  xazinalarni  realizatsiya  qilishdan 

tushgan  tushumlar  mahalliy  davlat  hokimiyati  organlarining  ulushi  bo‘yicha 

dividendlar  (daromadlar)  va  qonun  hujjatlariga  muvofiq  boshqa  daromadlar 

kiradi. 

O‘zbekiston  Respublikasining  respublika  byudjetidan  ajratiladigan 

subventsiyalar, o‘tkazib beriladigan daromadlar, dotatsiyalar va maqsadli ijtimoiy 

transfertlar  Qoraqalpog‘iston  Respublikasi  respublika  byudjetining,  viloyatlar 

viloyat  byudjetlarining  va  Toshkent  shahri  shahar  byudjetining  daromadlari 

hisoblanadi.  Suv  resurslaridan  foydalanganlik  uchun  soliq,  tadbirkorlik 

faoliyatining  ayrim  turlari  bo‘yicha  qat’iy  belgilangan  soliq,  O‘zbekiston  

Respublikasida ishlab chiqariladigan pivo uchun aktsiz solig‘i Qoraqalpog‘iston 

Respublikasi  byudjeti,  viloyatlar  va  Toshkent  shahar  mahalliy  byudjetlari 

daromadlariga o‘tkazib beriladi.