B. R. Nazarov oliy geodeziya

4.5-§. Optik mikrometr renini aniqlash

Optik mikrometr reni deb, limb yarim bo‘lagining loyiha (nominal) qiymati bilan uning mikrometr bilan o‘lchangan qiy­ mati orasidagi farqqa aytiladi. Ren gorizontal va vertikal doiralar sanoq olish qurilmalari uchun alohida-alohida aniqlanadi.

Limbning qarama-qarshi chetlaridan kelayotgan nurlar dasta­ si mikrometrgacha turli optik yo‘llarni bosib o‘tishi sababli sa­ noq mikroskopining ko‘rish maydonidagi doirani yuqori va quyi tasvirlari uchun ren qiymati turlicha bo‘lishi mumkin. Gorizon­ tal doira sanoq sistemasining reni, limb doirasining diametrlari xatosini renning o‘rtacha qiymatiga ta’sirini kamaytirish maqsa­ dida, doirani to‘la aylana bo‘yicha teng bo‘lib turli o‘rnatishlarda aniqlanadi. Alidadani har 450 + i (i – limb bo‘lagining qiyma­ ti) dan o‘rnatiladi.

To‘g‘ri yo‘l alidadani 0°00' ga qo‘yib boshlanadi, teskarisi esa 360° – (22 + i ) ga qo‘yib boshlanadi. T05 teodolitlarida vertikal doira sanoq sistemasining reni 350° dan to 4° 10' gacha (to‘g‘ri yo‘l) va 7°50' dan to 353° 40' gacha (teskari yo‘l); OT-2M,T1 teo­ dolitlarida 80°00' dan to 94°10' gacha (to‘g‘ri yo‘l) va 97°50' dan to 83° 40' gacha (teskari yo‘l) oraliqlarda aniqlanadi; vertikal doira har 2° 10' dan o‘zgartiriladi.

O‘lchash tartibi quyidagicha: optik mikrometr shkalasida (4.7-rasm) nolga yaqin sanoq o‘rnatiladi, keyin alidadani qaratgich vinti yordamida diametral qarama-qarshi limb bo‘laklari shkala­ sining ustki va ostki tasvirlari A va A+180 birlashtiriladi (1-holat). Bunday tayyorgarlikdan keyin optik mikrometr yordamida limb shtrixlarining tasviri aniq birlashtiriladi (ikki marotaba ketma-ket) va ikki marotaba sanoqlar olinadi:

a-A va A + 180° shtrixlarni birlashtirib;

76

b-A-i va A + 180° shtrixlarni birlashtirib; c-A va A + 180°- i shtrixlarni birlashtirib,


bu yerda: I – limb bo‘lagining qiymati.


1-holat 2-holat