Ayol siymosini yaratishda takrorlarning ekspressivlik mohiyati

dead

, the poerty of earth is 

ceasing 

never. ” 

(J.Keats).  

         Bu  yerda  obyektiv  sinonimlar  qo’llanilishi  shart  emas.  Voqea  va 

hodisalarning 

obrazli 

qiyoslash 

natijasida 

ham 

tushunchalar 

bir-biriga 

yaqinlashtirilishi mumkin.            

 “A horrible despair, and at the same time a sense of 

release, liberation 

came over 

Hermoone; She fondly seized the yelling, wet child, and 

hugged it 

and 

soothed 

it 

and 

comforted 

it in her enricling beautiful arms.”

1

 (A.Bennett). 

                                                 

1

И. В. Арнольд Стилистика современного английского языка. Москва. 

Просвещение. 1970. 93-94 бетлар  

---

 

24 

           Bu misolda ham yuqoridagi misoldagidek matniy sinonimlardan iborat. 

           Sinonomik  takror,  ayniqsa,  publisistik  uslubda-oratorlik  nutqida  turli  xil 

bo’ladi.  Ular  hikoya  qilishni  sekinlashtiradi,  shu  orqali  fikrning  rivojlanishini 

diqqat bilan kuzatishga imkon yaratiladi. Sinonimik takror ko’proq badiiy uslubda 

ham  uchraydi,  ayniqsa,  uning  she’riy  ko’rinishida.  Agar  takror  oratorlik  nutqida 

kuchaytirish  va  ishontirish  vazifasini  bajarsa,  she’riy  nutqda  detalizatsiya 

vazifasini bajaradi.  

          Sinonimik  takror  ma’no  jihatdan  bir-biriga  yaqin  bo’lgan  so’zlar  takroridir. 

Sinonimik  takror  predmeti  to’liq  va  har  tomonlama  ma’nosini  ochib  beradi. 

Masalan Shekspirning  LXI sonetida:  

          Is it they will thuy image should keep open 

          My heavy eyelids to the weary night? 

          Dost thou desire my slumbers should he broken, 

          While shadows like to thee do mock my sight? 

          Is it thy spirit that thousend’st from thee 

          So far from home into my deeds to pry, 

          To find out shames and idle hours in me. 

          The scope and ten our of my Jealousy? 

          O, no! thy love, though much, is not so great: 

          It is my love that keeps mine eye awake 

         Mine own true love that doth my rest defeat, 

         To play the watchman ever for thy sake: 

         For thee watch I whilst thou dost wake elsewhere, 

         From me far from off, with others all too near. 

Shoir  bu  she’rida  o’zining  sevgisi  haqida  kuylayapti,  uni  uyqusizlik  bilan 

tasvirlayapti va buning uchun sinonimik takrordan foydalangan: 

         Keep  open  thy  eyelids,  my  slumbers,  should  be  broken,  keeps  mine  eye 

awake, doth my for thee watch I .  

                                                                                                                                                             

  

---

 

25 

         Sinonimik  takrorning  ishlatilishi  uyqusizlikni  aniq  va  konkret  tasvirlashga 

yordam beradi. Bu sonetda yuqorida aytib o’tgan takrordan tashqari yana boshqa 

takror bor. Masalan: spirit va shadow, to pry va to find out. Spirit va shadow aslini 

olganda sinonim so’z emas, ammo ular bu sonetda shoirning yorining obrazi bo’lib 

kelib  sinonimik  ma’no  bergan  image,  shadow,  spirit  bu  sonetda  shoirni  uyqudan 

mahrum  etgan  qizning  obrazini  yaratgan.  Bundan  wake,  watch  kabi  o’zak  takror 

ham sonetda uchraydi. Bu yerda “Wake” 2 ta ma’noga ega. 

          1. My love that keeps my eye awake – ya’ni sevgi shoirni uyqudan mahrum 

qildi. 

          2. Thou dost wake elsewhere – uxlamaslik va ahamiyat bermaslik. 

Bundan tashqari “watch” ham 2 xil ma’no ifodalaydi. Birinchi misolda uxlamaslik 

ma’nosi  bo’lsa,  ikkinchi  kuzatish  ma’nosiga  ega.  Bu  takrorlar  orqali  shoirning 

rashk  qilayotgani,  uning  sevgilisi  boshqalar  bilan  vaqt  o’tkazib  uning  rashkini 

uyg’atayotgani tasvirlab bergan.  

          Sinonimlik  bitta,  yagona  ma’noni  ifodalashda  fikrning  asosiy  mazmuniga 

qo’shimchalar  kiritadi,  kengaytiradi,  detollashtiradi.  Notiqlar  nutqida  sinonimik 

takror  nutqning  kuchini  oshirish  va  ishontirish,  badiiy  nutqda  detallashtirish 

vazifasini  bajaradi.  Sinonimik  takror  haqida  gapirganda