Atrof-muhitni muhofaza qilishdagi eng dolzarb muammolar

Aeratsiya. Kislorodning suvda eruvchanligi kam (harorat na bosimga bog‘1iq) bo‘1gan1igi uchun uni kislorod bilan to‘yintirishga ko‘p miqdorda havo beriladi.
Aeratsiyada havo, oqova sus va faol loyqa orasida yuqori ta’sir1ashish yuzasi ta’minlanishi kerak. Bu esa oqova suvni sama- rali tozalashning zaruriy sharti hisoblanadi. Amaliyotda oqova suv- larni aerotenklarda aeratslyalashning pnevmatik, mexanik va pnev- momexanik usullari qo‘1lanî1adi. Aeratsiya usulini tanlash aero- tenk turi va aeratsiya tezligiga bog‘liq.
Pne matik aeratsiyada siqilgan havo havopurkagich yordami- da g‘ovakli keramik plitalar orqali beriladi. Mexanik aeratsiyada suyuqliklar turli moslamalar yordamida aralashtiriladi. Bu qurilma- lar yaqinida gaz pufakchalari hosil bo‘1adi, ular yordamida kis- lorod oqova suvga o‘tadi.
Aeratorlar vertikal va gorizontal aylanish o‘qiga ega bo‘1ishi mumkin. Vertikal aylanish o‘qli aeratorlar yuzali va chuqurli tur- larga bo‘1inadi. Aeratsiya mexanizmi bo‘yicha turbinali, impellerli va purkaydigan turlarga bo‘1inadi. Gorizontal aylanma o‘q1i aera- torlar yuzali (rotorli) va aralashishli turlarga bo‘linadi. Mexanik aeratorlarning sinflanishi 6.4- rasmda ko‘rsatilgan.
Aerotenklar. 6.5 rasm, a da ikkilamchi tindirgich bilan biriktirilgan aerotenk-tindirgich sxemasi keltirilgan. Sxemada ae- ratsiya zonasi tindirish zonasidan ajratilgan. Oqova suv markazga beriladi. Tindirish zonasida faol loyqaning muallaq qatlami hosil bo‘1adi va bu qatlam orqali oqova suv fıltrlanadi. Qoldiq faol loyqa quvurlar orqali muallaq qatlam zonasidan chiqarib yuboriladi, qaytariladigan faol loyqa esa aeratsiya zonasiga kelib tushadi.
Aerotenk-tiniqlashtirgichda (6.5- rasm, b) oqova suv aeratsiya zonasiga kelib tushadi. Bu yerda faol loyqa bilan aralashadi va aeratsi- yalanadi. So‘ng aralashma derazalar orqali tiniqlashtirish va dega- zatsiya zonalariga beriladi. Tiniqlashtirish zonasida faol loyqaning muallaq qatlami hosil bo‘1adi, bu qatlamdan loyqali aralashma

Turbiuali

Purka Ydigan

I* •' î›inal i

Impellerli

6.#-rasm. Mexanik aeratorlar sinflanishi.

fıltrlanadi. Tozalangan suv tarnovlar orqali aerotenkdan chiqa- rib yuboriladi.

Ikki kamerali aerotenk-tindirgich (6.5-rasm, #) aerotenk tin- dirgichlarning bir turi hisoblanadi. Ularda aeratsiya zonasi vertikal teshikli panjara yordamida ikkita kameraga ajratiladi. Birinchi kame- rada loyqali aralashmaning kislorod bilan to‘yinishi va iflosliklar- ning faol loyqada yutilishi, ikkinchi kamerada esa yutilgan ifloslik- larning oksidlanishi va faol loyqaning barqarorlashishi sodir bo‘1adi. Biofiltrlarda tozalash. Biofiltr — qobig‘iga bo‘lakli to‘ldirgich-
lar (yuklama) joylashtirilgan, oqova suv va havo uchun taqsim- lovchi moslamalar bo‘1gan qurilma hisoblanadi. Biofiltrda oqova suv mikroorganizmlardan iborat plyonka bilan qoplangan yukla- ma qatlami orqali fıltrlanadi. Bioplyonka mikroorganizmlari or-

6.5-rasm. Aerotenklar:
a — aerotenk-tindirgich: — tarnov; 2 — ’dososlar; 3 — tindirish zonasi;
4 — suv to‘kish ariqchalari¡ 5 — aeratsiya zonasi; b — aerotenk-tiniqlashtir- gich: 1 — quyilish derazasi; 2 — aeratsiya zonasi; 3 — degazatsiya zonasi;
4 — yo‘na1tiruvchi to‘siq; J-aerator; 6 — tiniqlashish zonasi; d — ikki kamerali aerotenk-tindirgich: — impellerli aerator; 2 — dastlabki boyitish zonası; 3 — to‘siq; 4 — rotorli aerator; 5 — fermentatsiya zonasi;
6 — tiniqlashish zonasi.
ganik moddalardan ozuqa va energiya manbayi sifatida foydalanib, ularni oksidlaydi. Shunday qilib, oqova suvdan organik moddalar ajratib olinadi, faol bioplyonka massasi esa ortadi. Ishlatib bo‘lingan (yaroqsiz) bioplyonka oqib o‘tayotgan oqova suv bilan yuviladi va biofıltrdan chiqarib yuboriladi.
Yuklama sifatida yuqori g‘ovaklik, kichik zichlik, katta solish- tirma yuzaga ega bo‘1gan turli moddalar: shag‘a1, shlak, keramzit, keramik va plastmass halqalar, shar va silindrlar, olti burchakli bloklar, metall va plastmassali to‘rlar ishlatiladi.
Hozirgi kunda to‘1iq va to‘1iq bo‘1magan biokimyoviy toza- lash boradigan, tabiiy va sun’iy havo beriladigan, oqova suvlarni resirkulatsiyali va resirkulatsiyasiz; bir va ikki bosqichli, tomchili va yuqori yuklamali biofıltrlar ko‘p qo‘11ani1adi. Ikki bosqichli biofiltrlar yuqori darajada tozalashga erishish maqsadida biofiltr
tayqa _Oqova
”” I
Tozalangan
b

6.6-rasm. Oqova suvlarni biofiltrlar yordamida tozalash chizmasi: a — bir bosqichli; b — ikki bosqichli; 1 — birlamchi tindirgich; 2, 4 — bir va ikki bosqichli biofiltrlar; 3 — ikkilamchi tindirgich; 5 — uchlamchi tindirgich.
balandligini oshirib bo‘1maydigan holatlarda isNatiladi. 6.6- rasmda biofıltrlarning texnologik sxemasi keltirilgan.
Bioplyonka faol loyqa bajargan azifani bajariadi. U oqova suv tarkibidagi organik moddalarni adsorbsiyalaydi va qayta ishlaydi. Biofıltrlarning oksidlash quvvati aerotenkning oksidlash quv- vatidan kam.
Oqova suvlarni biofiltrlarda tozalash samaradorligiga biokim- yoviy, modda almashinish, gidravlik va konstruktiv ko‘rsatkich1ar ta’sir ko‘rsatadi. Ular orasidan quyidagilar alohida ahamiyatga ega: tozalanayotgan suvning KBBEsi organik moddalar tabiati- ga, oksidlanish tezligi, mikroorganizmlarning nafas olish tezli- gi; plyenkalarda yutilgan moddalar massasiga; bioplyonka qalinli- giga, undagi oziqlanuvchi mikroorganizmlar tarkibiga, aeratsiya tezligi, biofıltr balandligi va maydoni, oqova suvning fizik xossa- lari, jarayon temperaturasi, gidravlik og‘irlik, oqova suvning teng taqimlanishi, bioplyonkalarning ishlatilish darajasi.
TomcMi filtrlovchi biofıltrlar quvvatsiz bo‘1sa ham, oqova suvlarni to‘1iqtoza1aydi. Ularning gidravlik kuchi 0,5-3 m³/(m'-sut) ga teng. Bunday filtrlar KBBE 200 mg/1 dan yuqori bo‘lmaganda 1000 m³/sut gacha oqova suvni tozalashda qo‘11ani1adi.