Atrof-muhitni muhofaza qilishdagi eng dolzarb muammolar

Biologik havzalar 3—5 bosqichdan iborat bo‘1ib, undan bi- ologik tozalangan yoki tiniqlashgan suv sekinlik bilan o‘tadi. Hav- zalar biologik tozalash va oqova suvni boshqa tozalash inshootlari bilan birga oxirigacha tozalashga mo‘1jallangan. Bundan tashqari, tabiiy yoki sun’iy aeratsiyali havzalar ham bor. Tabiiy aeratsiyali havza 0,5-1 m chuqurlikka ega, quyoshda yaxshi qiziydi va unda suv organizmlari mavjud.

6.1-rasm. Oqova suvni biologik tabiiy tozalash usullari:
J—mexanik tozalash inshooti; 2—fizik-kimyoviy tozalash inshooti; 3—biokimyoviy tozalash qurilmasi; 4—biologik havzalar; 5—chiqaruvchi kanal; 6—bug‘latuvchi havza; 7—filtrlash maydoni; ’8—obodonlashtirish yei’ inaydonlari.
Bakteriyalar fotosintez jarayonida suv o‘tlari tomonidan ajral- gan kislorodni, shuningdek, havodagi kislorodni iflosliklarni ok- sidlash uchun sarflaydi. Suv o‘tlari, o‘z navbatida, organik mod- dalarni biokimyoviy parchalashda hosil bo‘1adigan karbonat an- gidridi, fosfatlar va amoniyli azotni iste’mo1 qiladi. Qish vaqtida havzalar ishlamaydi.

3. Oqova suvni sun’iy tozalash inshootida tozalash

Oqova suvni sun’iy sharoitda tozalash aerotenk yoki biofıltr- larda olib boriladi.
Aerotenklarda tozalash. Temir-betonli aeratsiyalanadigan re- zervuar aerotenk deyiladi. Aerotenkda tozalash jarayoni oqova suv va faol loyqaning aeratsiyalangan aralashmasining o‘tishi bilan boradi (6.2- rasm). Aeratsiya suvning kislorod bilan to‘yinishi va faol loyqani muallaq holatda ushlab turish uchun kerak.



6.2- rasm. Biologik usulda oqova suvlarni tozalash chizmasi:
7—bir1amchi tindirgich; 2—aerator-oldi; 3—aerotenk; #—regenerator; 5—ikkilamchi tindirgich.
Oqova suv tindirgichga yo‘na1tiri1adi, u yerda muallaq zarra- chalarning cho‘kishini yaxshilash uchun faol loyqa qo‘shi1adi. So‘ngra tiniqlashtrilgan suv me’yor1agichga keladi. Bu yerga ikki- lamchi tindirgichdan o‘tgan bir qism faol loyqa ham tushadi. Bu yerda oqova suv havo yordamida qisman (15—20 daqiqa) aerat5i- yalanadi. Zarurat bo‘lsa me’yorlagichga neytrallovchi oziqlantiruv- chi qo‘shimcha moddalar kiritiladi. Me’yor1agichdan o‘tgan oqo- va sum aerotenkka beriladi.
Aerotenkdagi biokimyoviy jarayonlarni 2 bosqichga bo‘1ish mumkin: I) organik moddalarning faol loyqaning yuzasiga ad- sorbsiyasi va kislorod ishtirokida yengil oksidlanuvchi moddalar- ning minerallanishi; 2) sekin oksidlanuvchi organik moddalar oksidlanishining oxiriga yetishi va faol loyqaning regeneratsiyasi. Bu bosqichda kislorod kamroq sarf bo‘1adi.
Aerotenk 2 qismga: regenerator (umumiy hajmning 25a ini tashkil etadi) va tozalash jarayoni boradigan asosiy aerotenkka bo‘linadi.
.Aerotenk bu ochiq havza bo‘1ib, u aeratsiya uchun qurilma- lar bilan jihozlangan. Ular 2, 3 ma 4 koridorli bo‘1adi. Aerotenk- ning chuqurligi 2—5 m gacha yetadi.
Aerotenk quyidagi xususiyatlariga ko‘ra ajratiladi:

Ogorn sor

Qaytarilnvchi
Oqova


Qaytarilnvchi faol loyqa
ara- Tozalangan *°’°
lash uy ^SEV
Qoldiq faol


d
! Tozalan-
faslı z• "‘ ""
Qoldiq
""
2 Faol loyqa
_J Qoldiq faol
Qoldiq faol

6.3-rasm. Oqova suvlarni aerotenklarda tozalashning asosiy chizmasi: a—bir bosqichli regeneratsiyasiz aerotenkli tozalash sxemasi; b — bir bosqichli regeneratsiyali aerotenkli tozalash sxemasi; d—ikki bosqichli
regeneratsiyasiz aerotenkli tozalash sxemasi; e— ikki bosqichli regeneratsiyali aerotenkli tozalash sxemasi; 7—aerotenk1ar; 2—tindirgichlar; 3—loyqa uchun nasoslar stansiyasi; 4 — I bosqichli regeneratorlar; 5 — II bosqichli aerotenklar; 6 — II bosqichli regenerator.

1. 
   gidrodinamik ish rejimi bo yicha — siquvchi, aralashtiruvchi
   

va oraliq ko‘rinishdagi aerotenklar;

2. 
   faol loyqaning regeneratsiyalash qobiliyatiga ko’ra — alohida regeneratsiyalovchi va ayrim birikmalari regeneratsiyalovchi aero- tenklar;
   
3. 
   faol loyqaga yuklamasi bo'yicha — yuqori yuklamali (to‘liq bo‘1magan tozalash uchun), oddiy va kam yuklamali (uzaytirilgan aeratsiya bilan) aerotenklar;
   
4. 
   bosqichlar miqdori bo yicha — bir, ikki, va ko‘pbosqich1i aerotenklar;
   
5. 
   suvning kiritilish rejimi bo yicha — o‘zgaruvchan ish daraja-
   

si va ta’sir1ashish bilan to‘g‘ri oqovali va yarimoqovali aerotenklar;

6. 
   tuzilish ko ’rsatkichlari bo ’yicha ishlaydigan aerotenklar
   

bo‘1adi.
Oqova suvlarni aerotenklarda tozalashning asosiy texnologik sxemalari 6.3- rasmda keltirilgan.