Agarbiz o’zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug; kelajagini ulug’lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo’lsak, avalombor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni

БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИ ИЖТИМОИЙЛАШТИРИШНИНГ
ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ 
 
АБДУЛЛАЕВА Ў.И., ТДПУ. 

Ижтимоийлаштириш-бу шахсни ижтимоий фазилатларини шакллантириш, онгини илмий асослар 

воситасида коррекциялаш ва уни ижтимоий фаолиятга тайёрлашдир. Бошланғич синф ўқувчиларини 
ижтимоийлаштириш эса бу 6-11 ёшли ўқувчилар онгини дастлабки босқичда шакллантириш ва уларни 
ижтимоий фаолиятга тайёрлаш билан белгиланади. Агар мазкур масала илмий асосда ҳал қилинса, 
ўқувчиларнинг таълим ва тарбия олиши янада кучаяди. 
Мамлакатимизда бошланғич синф ўқувчиларини ижтимоийлаштиришнинг асослари кутилган даражада 
мавжуд. Бу асосларнинг энг асосийлари қуйидагилардан иборат:
1) таълимга оид меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар; 
2) илмий ғоянинг асосий тушунча ва тамойиллари; 
3) илмий ва мумтоз педагогик мерос; 
4) илғор педагогик тажрибалар; 
5) замонавий педагогик технологиялар ва ҳ.к.
Бу асослар бошланғич синф ўқувчиларини кутилган даражада ижтимоийлаштириш имконини беради. 
Мисол учун, Ўзбекистон Республикаси “Таълим тўғрисида”ги Қонунининг 12-моддасига кўра, Республика 
бошланғич ўқувчиларнинг таълим олиш учун зарур бўлган саводхонлик, билим олиш ва кўникма асосларини 
шакллантириш вазифасини бажаради. Бизнинг фикримизча, бу ўринда бошланғич синф ўқувчиларини 
ижтимоийлаштиришнинг муҳим меъёрий асослари ўз ифодасини топган. Негаки саводхонлик- бу ўқувчиларни 
жамият маданий муҳитига олиб киришдир ва бу уларни ўқиш,ёзиш ҳамда ҳисобга ўргатиш билан амалга 
оширилади. Билим олиш- ўқувчиларни ижтимоий онгини шакллантиришдир, бу билан бошланғич синф 
ўқувчилари ижтимоий фаолиятга тайёрланади. Кўникма - бу ўқувчиларнинг ижтимоий муносабатини 
шакллантириш воситасида уларни жамият муҳитига олиб киришдир. Эътибор берилса, айнан Саводхонлик, 
Билим ва Кўникма бошланғич синф ўқувчиларини ижтимоийлаштиришнинг муҳим асоси эканлиги маълум 
бўлади. Ёки, миллий ғоямизнинг асосий тушунча тамойилларини олайлик. Унга кўра, миллий ғоя бошланғич 
синф ўқувчиларини ижтимоийлаштиришнинг ғоявий асосидир. Эътибор беринг:
1) 
Юрт тинчлиги- юртпарварлик ва тинчликпарварлик; 
2)
Ватан равнақи- ватанпарварлик ва тараққийпарварлик; 
3)
Халқ фаровонлиги- халқпарварлик ва фаровонлик; 
4)
Миллатлараро тотувлик- миллатпарварлик ва тотувлик; 
5)
Динлараро бағрикенглик- соғлом эътиқодлилик ва бағрикенлик; 
6)
Ижтимоий ҳамкорлик- ижтимоий фаоллик ва ҳамкорлик; 
7)
Комил инсон- етук шахс бўлиш. 
Бошланғич синф ўқувчилари онги, ахлоқи ва фаолият кўникмасида ана шу ғоялар, сифатлар ва 
хусусиятлар шакллантирилиши керак. Бу билан уларни ижтимоийлаштириш кутилган даражада амалга ошади.
Маълум бўладики, бошланғич синф ўқувчиларини ижтимоийлаштиришнинг асослари етарли даражада 
мавжуд. Улардан оқилона фойдаланган ҳолда бошланғич синф ўқувчиларини ижтимоийлаштириш мумкин. 
Бунинг учун мақсадни ва тизимли ёндашувни шакллантириб олиш мақсадга мувофиқдир. 
Бошланғич синф ўқувчиларини ижтимоийлаштириш воситалари кенг кўламлилиги билан эътиборни 
тортади. Бундай воситаларнинг энг асосийлари қуйидагилардир: 
1) дарс жараёни; 
2) маънавий-маърифий тадбирлар; 
3) тўгараклар машғулотлари. 
Дарс жараёни бошланғич синф ўкувчиларининг ижтимоийлаштиришнинг энг муҳим воситаси 
ҳисобланади. Бунинг учун “Ўқиш”, “Она тили”, “Атрофимиздаги олам” каби фанларни ўқитиш жараёнида 
қуйидагиларга эътибор бериш максадга мувофиқ бўлади:
а) воқеалик ва ҳодисаларни ўкувчиларга тушунтириш; 
б) инсон, жамият ва табиатга нисбатан ўқувчиларнинг муносабатини шакллантириш;
в) ўкувчиларни мустақил фикрлашга ўргатиш. 
Буларга эришилса бошланғич синф ўкувчиларининг ижтимоий онги шаклланади ва уларда мустақил 
ижтимоий муносабат таркиб топади.
Маънавий-маърифий тадбирлар бошланғич синф ўқувчиларини ижтимоийлаштиришнинг асосий 
воситаларидан ҳисобланади. Бундай тадбирларни ўтказишда қуйидагиларга диққат қилиш кутилган самарани 
беради: 
а) тадбирларнинг қизиқарли ва миллий ғояга асосан ўтказилиши; 
б) тадбирларни тайёрлашда ўкувчиларни кенг жалб қилиш ва ҳаётий воқеликка асосланиш; 
в) тадбирларнинг самарадорлигини кузатиб бориш ва янги мавзуларга асосий эътиборни қаратиш. 
34 

---

Бошланғич синф ўқувчиларини ижтимоий муносабатини шакллантиришда маънавий-маърифий 
тадбирларнинг муҳим ўрин тутишини унутиб бўлмайди. 
Тўгараклар машғулотлари бошланғич синф ўқувчиларини ижтимоийлаштиришнинг муҳим 
воситаларидан биридир. Айни пайтда, бошланғич синфларда тўгаракларни ташкил қилишда қуйидагиларга 
эътибор бериш керак: 
а) тўгаракларнинг мақсади ва ижодий хусусиятга эга бўлиши; 
б) тўгараклар машғулотларида ўкувчиларнинг лаёқатини ўстиришга эътибор бериш; 
в) тўгараклар машғулотларини таниқли шахслар ва педагоглар иштирокида ўтказиш. 
Бошланғич синф ўкувчиларини ижтимоий фаоллаштиришнинг муҳим омилларидан эканлигини унутиб 
бўлмайди. 
Шундай қилиб, мамлакатимизда бошланғич синф ўкувчиларини кутилган даражада 
ижтимоийлаштиришнинг реал асослари мавжуд ва булардан оқилона фойдаланишимиз керак.