А. Авлоний номидаги Халқ таълими ходимлари қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш Марказий институти Ж. Йўлдошев, Ф. Йўлдошева, Г. Йўлдошева

Ўқувчи билимини баҳолаш тарихига бир назар
«Таълим тўғрисида»ги Қонун, Кадрлар тайёрлаш миллий дастури, 2004-2009 йилларда мактаб таълимини ривожлантириш Давлат умуммиллий дастури"ва уларнинг ўқув жараёнига тадбиқи ўқувчининг такомиллаштирилган модернизациялашган стандартлар, дастурларни ўзлаштирганлик даражасини аниқлашга ҳаққоний ва адолатли мезонлар асосида ёндашишни талаб этади.
Мамлакатимиз 3 минг йиллик тарихига эга - билим олиш ва бериш эса оилада ва жамоа муҳитида устоз-шогирдлик асосида олиб борилган.
Буюк алломаларимиз Мирзо Улуғбек, Ибн Сино, Абу Райхон Беруний, Алишер Навоий даврларида илохий ва дунёвий билимларни ўрганиш махсус академия ёки мадрасаларда амалга оширилган. Билимлар асосан якка тартибда ва кичик жамоаларда эгалланган.
Ушбу давр таълимини баҳоловчи мезонлар ҳам бўлган. Жумладан, талаба барча вазифаларни бажариб, ўз фикрини эркин баён қилолса, устози унга ташаккур ёки тасаннолар билдириб, баҳосини берган.
Агар талаба вазифани тўла ўзлаштириб, талабалар орасида очиқ равон баён қилиб, айтолса, устоз уни "боракалло" деб рағбатлантирган. Агар шогирд вазифа ва топшириқларни аъло даражада ўзлаштириб юқори савияда, ифодали қилиб айтиб берса, амалиётда бемалол қўллай билса, унга энг юқори баҳо бериб, яъни "офарин", "офарин" деб қайта-қайта такрорлаб рағбатлантирган. Бунинг замирида нозик руҳий қўллаш, унинг кайфиятини ошириш ётади. Талабанинг ўзига ишонч туйғусини ошириб, янги билимлар сари етаклаган.
Юқоридаги баҳолаш тизимида рағбатлантиришнинг ҳар бир тури ўқувчини қай даражада ўзлаштирганлигини билдирган. Бундай рағбатлантириш талабани ўқишга завқини, иштиёқини ошириб, янги билимлар сари олға боришига сабаб бўлган.
Собиқ иттифоқ тоталитар тузуми даврида баҳолаш мезонлари ўзгариб улар ўрнини сўров, имтиҳонлар эгаллаб олган. Баҳолар тизимида ўқувчининг баҳосига нисбатан "ўзлаштирган" ёки "ўзлаштирмаган" каби ўлчовлар қўлланила бошланди. 1938 йиллардан бошлаб баҳолаш беш баҳоли тизимига ўтказилди. Унда "жуда ёмон", "ёмон", "ўрта" , "яхши", "аъло" деб баҳолаш тус олди.
1944 йилдан бошлаб беш балли баҳолар рақамларда яъни "1", "2", "3", "4", "5" рақамларида ифода этилди.
Бизга сир эмаски, ижобий баҳо ўқувчининг ўқишга бўлган иштиёқини, кайфиятини ошириб, билимга бўлган қизиқишини, айниқса ўзига бўлган ишончини орттиради.
Бу ҳолат этнопедагогикамизда ҳам қайд этилган.
Юқорида баён қилинган беш балли баҳо тизимида ўқувчи ёмон баҳо олганда унга танбеҳ берилиши унинг кайфиятини туширади, унинг билим олишга қизиқиши сўнади, иштиёк сўнгандан кейин баҳолаши ўзича йўқолиб боради.