6. Bevosita potensiometriya

3
 

---

6.Bevosita potensiometriya.
Potensialni o‘lchash. Nernst tenglamasi.
Elektrodlarda bir me’yorda va asta sekin ortib boruvchi kuchlanish berilganda aniqlanadigan eritma analiz qilinadi. 
Bunday elektroliz jarayonida tok kuchining kuchlanish qiymatiga bogʻliqligi asbob (polyarograf) yordamida chiziladi. 
Bunday egri chiziq volt-amper egrisi yokipolyarogramma deyiladi. Bu analiz qilinadigan eritmaning ham sifat ham 
miqdor tarkibini aniqlashga imkon beradi. Agar standart tarkibiga ega boʻlgan fonda polyarografiyalash oʻtkazilsa va 
shu fondagi turli ionlar yarim toʻlqin potensiallari jadvalidan foydalanilsa, yuqorida topilgan yarim toʻlqin potensiali 
qiymati zaryadsizlanayotgan zarrachalar tabiatini aniqlashga imkon beradi. Bu sifat polyarografik analiz mohiyatini 
ifodalaydi. Miqdoriy polyarografik analiz boshqa hamma omillar doimiyligi sharoitida chekli tok (yoki toʻlqin 
balandligi) va zaryadsizlanayotgan zarrachalar konsentratsiyasi proporsionalligiga asoslangan: Chekli tok “K” 
konstantasi depolyarizator tabiatiga, haroratga, fon tarkibiga va tomayotgan simob elektrod xarakteristikasi “m”-“
τ” ga, 
shuningdek tomayotgan 
elektrod kapillyarning geometrik oʻlchamlari, hamda simob ustunining balandligiga ham 
bogʻliqdir. Miqdoran bu bogʻlanish quyidagi formula orqali ifodalanidi: Bunda, n-elektrod reaksiyalarida ishtirok 
etuvchi elektronlar soni, F-Faradey doimiyligi (96487 kulon), D-zaryadsizlanayotgan zarrachalar diffuziyasi 
koeffitsiyenti, 
τ -tomayotgan elektrodning tomchilash davri, m-simobning kapillyarlan oqib tushish oʻrtacha tezligi 
Polyarografik analiz metodining afzalliklari:1) Tez bajarilishi; 2) Bir polyarogrammadan 
bir vaqtning oʻzida bir nechta 
komponentnianiqlash mumkinligi; 3) Metodning universalligi, deyarli barcha anorganik ionlar va organik 
birikmalarning koʻpchilik qismini aniqlash mumkin; 4) Metodning yetarlicha yuqori sezgirligi - 1,0∙10-6 M gacha 
konsentratsiyali eritma tarkibini aniqlash mumkin. Metodning nisbiy xatoligi 2-3% ni tashkil etadi. E 
hujayra
= E 
0
xujayrasi
- 
(RT / nF) lnQ E 
hujayra
= standart bo'lmagan sharoitlarda hujayra salohiyati (V) E 
0
hujayra
= standart sharoitda hujayra 
salohiyati R = gaz sobit, bu 8.31 (volts-coulomb) / (mol-K) T = harorat (K) n = elektrokimyoviy reaktsiyalarda 
almashinadigan elektron mollari soni (mol) F = Faradayning doimiyligi, 96500 quloq / mol Q = muvozanat 
kontsentratsiyasi o'rniga birinchi kontsentratsiyali muvozanat ifodasi bo'lgan reaktsiya koeffitsienti. Ba'zan Nernst 
tenglamasini boshqacha ifodalash foydali bo'ladi: E 
hujayra
= E 
0
xujayrasi
- (2,303 * RT / nF) logQ 298K, E 
hujayra
= 
E 
0
xujayrasi
- (0.0591 V / n) log Q 
7. Qaytar va qaytmas oksidlanish-qaytarilish sistemalari. Indikatorli elektrodlar.
Potensiometriyada ishlatiladigan elektrodlar indikator va taqqoslash elektrodlariga, ular esa birinchi, ikkinchi va 
uchinchi tur elektrodlarga bo'linadi. Indikator elektrodlar tekshiriladigan eritmaning elektrod potensialini o'ichash uchun 
xizmat qiladi. Elektrod —eritma sirti chegarasida sodir bo'ladiga nelektrokimyoviy jarayonning mexanizmiga ko'ra 
indikator elektrodlari quyidagilarga bo‘linadi: 1)oksidlanish-qaytarilish (oksred) elektrodlar; bunday elektrodlarda 
elektronlar almashinishi kuzatiladi; 2 ) birinchi, ikkinchi va uchinchi tur metall va metallmas elektrodlar; bunday 
elektrodlarda elektron ionalmashinish kuzatiladi; 3) ion selektiv membranalielektrodlar; bunday elektrodlarda ionalm 
ashinishi sodir bo'adi. Elektrodlar agregat holatlariga ko‘ra qattiq (platina, kum ush, grafit va boshqa), suyuq (simob) va 
gaz (vodorod, xlor) elektrodlarga bo‘linadi. Bulardan tashqari elektrodlar aktiv (kum ush, mis va boshqa) va befarq 
(inert: platina, grafit va boshqa) elektrodlarga bo'inadi. Qo‘llaniladigan reaksiyalaning turlariga ko‘ra u yoki bu turdagi 
elektrodlar ishlatiladi. Elektrodning elektron olish va berish jarayonlari tezliklari o‘zaro mutanosib bo‘ladi. 
Elektronlarning almashinish tezligi qancha katta bo'lsa, elektrodlarda barqaror potensial shuncha tez qaror topadi. 
Elektrod jarayonlarining tezligi katta bo‘Igan oksred juftlar qaytar juftlar deyilad i. Bunday juftlar uchun potensial 
muvozanat holatidagiga nisbatan salgina o‘zgartirilsa, elektrod jarayonining tezligi keskin o‘zgaradi. Elektrod 
jarayonlarining tezligi kichik bo‘lgan oksred juftlar qaytmas juftlar deb yuritiladi. Qaytmas sistemalarda muvozanat 
potensiali sekin qaror topadi va u boshqa omillarga bog‘liq bo'lganligi uchun barqaror bo'lmaydi. Bunday sistemalarda 
reaksiyaning tezligini oshirish uchun potensialni muvozanat holatidagiga nisbatan ancha qiymatga ko'tarish talab etiladi 
14. Konduktometrik titrlash egri chiziqlari va ularga ta’sir etuvchi omillar. Konduktometrik usullarning amaliyotda 
qo‘llanilishi. 
Titrlashning nazariy egri chiziqiari tajriba o ‘tkazm asdan nazariy hisoblashlar asosida tuziladi. Buning uchun, eng 
avvalo, solishtirma elektr o ‘tkazuvchanlik ae ==ZAc:1000 formulasi yordamida hisoblanadi. Bundan tashqari, nazariy 
egri chiziqlar hosil qilish uchun titrlanadigan eritm a va titrantning konsentratsiyalari, ularning dissotsilanish 
konstantalari ham zarur bo ‘ladi. Har bir hoi uchun elektr neytrallik qoidasi asosida tenglamatuzilad.Kislotd-asosli 
reaksiyalarda muvozanatning holati kislota, asos va amfolitlarning dissotsiatsiya kontantalari, cho‘ktirish reaksiyalarida 
cho‘kmalaming eruvchanlik ko 'paytmalari , komplekslanish reaksiyalarida komplekslarning barqarorlik konstantalari va 
oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida oksred juftlarning potensiallari bilan belgilanadi. Ko ‘pgina hollarda muvozanatga 
erituvchining avtoproto liz konstantasi ta’sir k o ‘rsatadi. Shuni ham aytish kerakki, oksidlanishqaytarilish va kompleks-
lanish reaksiyalari muayyan p H qiymatida o‘tkazilganligi uchun eritmaga kislota, asos yoki bufer aralashmalar 
qo‘shiladi. Bu moddalar eritmaning elektr o ‘tkazuvchanligiga katta ta’sir ko‘rsatganligi uchun ular konduktometrik 
titrlashda ishlatilmaydi yoki juda cheklangan hollarda qo'llanilishi mumkin