1-Мавзу: Кириш. Зоология фани ва унинг вазифалари, тарихи зоология фанлар системаси


Тасмасимон чувалчанглар синфи Cestоda



Download 3,81 Mb.
bet14/54
Sana23.02.2022
Hajmi3,81 Mb.
#152867
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   54
Bog'liq
Зоолог (умурткасизлар). 765343a6d8d766030b9a1a39e141d175

Тасмасимон чувалчанглар синфи Cestоda
Булар вояга етган даврида умуртыали хайвонлар ва одам ичагида паразитлик ыилади. Танаси кщпинча узун, тасмасимон бщлиб, кщп сонли бщьимлар проглоттидларга бщлинган, танасининг олдинги ыисми кичик-бошча-сколексни хосил ыилади. Сколексдан кейинги бщьимларга бщлинмаган ыисми бщйин дейилади, ундай кейинда эса проглотидлар жойлашган. Уларнинг 3000дан тури маoлум.
Вакил: мол гижжаси.
Вояга етган мол гижжаси одамнинг ингичка ичагида, бошчасидаги сщрьичлари ёрдамида ичак деворига махкам ёпишиб хаёт кечиради. Унинг оыиш танаси 10-30мча ингичкалашган учида кичкина бошча унинг устки ыисмида эса 4та юыорига йщналган сщрьичлари бщлади. Бошча бщин билан туташган бщлиб, уни щсиши натижасида пастки стробилла етишади. Пастки проглатидлар 2-3 тадан доимо щзулиб туради.
Гижжа танасининг устки ыалин кутикула ыавати билан ыопланиб у тери-мускул халтаси туташган. Халтани ички ыисми паренхима хужайралари, хужайралараро модда ва запас озиы билан тщлган. Гижжани хазм органлари йщыолганлига учун ичакда осон хазм бщладиган озиыни териси билан шимилиб овыатланади.
Протонефридия типидаги айриш органларининг мингларча найчалари тананинг икки ён томонидаги иккита ён найчаларига улар эса охирги проглотидлар орыали ташыарига очилади. Нерв системаси бошыача жойлашган бир жуфт нерв тугунлар (ганглия) дан бошланувчи 10та нерв ипларидан иборат.
Жинсий органлари. Гижжанинг жинсий органларини фаыат щрта проглотидлардангина кщриш мумкин. Проглотидларда думалоы халтадаги уруьдонлар кщринади. Уруьдон найчалари бирикиб кщндаланг жойлашган уруьчиыариш каналига тщташади. Унинг учи проглотиднинг ён ыирыоьидаги жинсий клоакага очилган. Оотип урьочи жинсий органларининг маркази бщлиб, ажралган тухум шу органда оталаниб етишади, икки ыисмдан тузилган тухумдоннинг йщли ва сариыдонинг найчаси оотипга очилади. Оотип ыин канали орыали жинсий клоака билан туташган. Оотип юыорига йщналган шохланмаган бачадон билан туташган.
Сперматазоидлар билан тухум хужайралари оотипда оталанади ва сариылик билан таoминланиб ыалин пщст билан щралади. Ыобиыни мелис таначалари безлар хосил ыилади, тухумлар бачадонга тщпланади, бачадон шохланиб кенгайяди. Бир кунда 7-8см ёки 2-4тагача проглатидлар щзилиб (етилган проглатидлар) одам ичагига тушади ва аълати билан ташыарига чиыади.
Ривожланиши. Гижжа тухумининг ривожланиши бачадонда бошланиб, натижада 6та тирноыли онкосфера личинкаси етишади. Лекин, унинг сщнги ривожланиши оралиы хщжайин ыора молларнинг танасида кечади. Одамнинг ахлати билан ташыарига чиыыан - етилган проглатидлар ичидаги тухумлар тупроы ёки хашакка илашиб молнинг хазм органларига щтади ва ичакда тухум ыопчаси очилиб ундан онкосфера личинкаси чиыади. Онкосфералар тирноычалари ёрдамида ичак деворини тешиб ыонга щтади ва ыон оыими билан молни бош томонидаги бирор орган мускулларига келиб тщхтайди. Бу ерда оонкосфера тирноычаларини йщыотиб щсади ва мош донаси катталигидаги пуфакча «финна»га айланади. Сщнгра финна деворининг ички (суюылик тщлган) ыисмида ичга ыайрилган бошча ва тщртта сщрьич етишади. Бу бщльуси гижжанинг бошчасидир. Финали гщшт чала пишган холда ейилганда одамга гижжа юыади ожамнинг ошыозони ёки ичагида финнадаги бошыа ва бщйин ыайрилиб чиыади, тез щсади ва 15-20 кунда катта гижжаьа айланади.
Чщчыа гижжаси ёки ыуролли тасмасимон чувалчанг. Бу хам вояга етган даврида одамнинг ингичка ичагида паразитлик ыилади. 5-7м узунликдаги паразитлик бошча ыисмида ён томонларига йщналган 4та бщртмас сщрьичи, устида эса 22-30 илмоычали пластинка бщлади. Гижжанинг ривожланиши учун унинг тухуми оралиы хщжайин - чщчыага щтиши керак. Чщчыанинг ичагида тухумдан чиыыан онкосфера личинкаси тезда ыонга щтиб, чщчыа гщшти оралиыларида финнага айланади. Одамда чала пишган гщшт орыали юыади.
Чщчыа гижжаларининг тухуми ривожланиб финнага айлана олиши мумкин. Уларнинг тухуми ифлослик ёки сабзовот билан одамга щтади. Баoзан ичакда катта гижжа бщлган бемор ыайд ыилганда щзилган проглатидлар бемор ошыозонига кщтарилиб, минглаб тухумлар ажралиб чиыиши мумкин. Тухумдан чиыыан онкосфера ыонга щтган турли органлар (юрак, мускуллар, щпка, кщз, катта мияга) бориб жойлашади. Юрак ва жигардаги финналар нщхат ва ундан хам каттароы, щпка ва мияда эса мусича тухумидек бщлиб, щсиши мумкин.
Калта занжирсимон чувалчанг одамлар айниыса ёш болаларда паразитлик ыилади. Унинг узунлиги 1-4,5см, танаси 100-200та майда проглатидлардан иборат. Калта занжирсимон одам ичагида яшайди. Унинг онкосфераси дастлаб ичак ворсинкасига кириб цистоцеркоид типидаги финнага айланади. Цистоцеркоид ичак бщшлиьига чиыиб вояга етади ва тухум ыоя бошлайди. Тухумдан чиыыан личинка 19 кунда вояга етади. Паразит тухумларини одам ифлос ыщллар орыали щзидан-щзига ёки ифлосланган сув ёки озиы-овыат билан четдан юытириши мумкин. Бу паразит болаларга азоб беради. Касал болалар ыорни оьриб ичи кетади ёки ичи ыотади. Чувалчанг захари болани нерв системасига таoсир этади.
Сербар гижжа ёки балиы гижжаси хам вояга етган даврида одам, ит, бщри, мушук ва тщлыиларнинг ичагида яшайди. 10мгача узунликдаги бу гижжанинг чщзиы бошчасидан сщрьичи щрнида 2та «ариыча» (ботрий) лари бщлиб, шу орган ёрдамида у ичак деворига ёпишади. Жуда кщп уруьдонларни бирлаштирувчи уруь чиыариш канали уруь ыопчиьи билан туташган бщлиб, у проглатиднинг олдинги ыисмига очилган.Бу тешикча яыинда «ыин» йщли жойлашиб, унинг ости, сариыдон безларининг йщллари ва бачадон оотипга туташган. Оотипда оталанган ва ыобиы билан щралган тухумлар бачадонда тщпланади ва етилган проглатидлар бачадоннинг махсус тешиги орыали битталаб ичакка тушиб ткради хамда одам ахлати билан ташыи мухитга тарыалади. Сщнги ривожланиши сувга тушиши билан бошланади. Чучук сув хавзаларида тухумдан киприкли личинка-1 ыорацидий-циклоп танасида II процеркоид иккиламчи оралиы хщжайин балиы гщшти тщыималари орасида III- плероцеркоид личинкаси хосил бщлади. Яхши пишмаган балиы гщшти орыали одамга юыади.
Эхиноккоклар вояга етган даврида ит, тщлки, бщри кабиларнинг ичагида паразитлик ыилади. Улар жуда майда 0,3-0,6см.Уларнинг танаси 4 сщрьичли ва илмоыли хартумча билан куролланган бошча (сколекс) калта бщйин ва 5-6 проглатиддан ташкил топган. Пастдаги проглатидларда эркак ва урьочилик жинсий органлари ривожланиб, охирги проглатидда оталанган тухум билан тщла бачадон бщлади. Охириги проглатид щзулиб итнинг тезаги билан чиыади ва тарыалади.
Эхиноккокларнинг тухуми оралиы хщжайин ыщй, туя ва отларнинг танасида ривожланади. У хайвонларда эхиноккокоз касалини ыщзьатади. Щтхщр хайвонларга ем-хашак орыали юыади. Мазкур хайвонлар ичагида тухумдан онкосфера чиыиб ичакни тешиб ыонга щтади ва хайвоннинг щпка, жигар ва бошыа органларида секин щсиб финнага айланади. Суюылик билан тщлган ва ыалин пардадан иборат пуфакча 2томондан куртакланиб, бир нечталаб пуфакчалар етиштиради. Эхиноккок пуфаги олмадек, фщтбол тщпидек, хатто тарвщздек, баoзи молларда 60кг гача щсиши мумкин. Одамга итларни эркалатганда юыади.
Ыщй мия салитёри 1м га етади. Асосий хщжайини ит, тщлки, бщри, мушук. Оталанган тухум ыщйларнинг ичагида онкосфера личинкасига айланиб, сщнг ыонга щтиб, ыон орыали мияга боради ва ценур (ёньоыдай катталикда) финначага айланади. Миясида ценур бщлган ыщй чап томонга ыараб айланаверади. Бу касаллик гирра деб аталади.
Таянч иборалар:
Моногениялар, гидродактилуслар, ёпишыоы сурувчилар, кщп оьизлилар, тасмасимон чувалчанглар, проглатидлар, сколекс, мол гижжаси, жинсий органлари, чщчыа гижжаси, сербар гижжаси, эхиноккоклар, гирра, ценур.

Адабиётлар.


Мавлонов О., Хщррамов Ш. «Умуртыасизлар зоологияси» Т. «Мехнат» 1998 йил. 136-156 бетлар.
Мухаммадиев А.М., «Умуртыасизлар зоологияси» Т. «Щыитувчи» 1985йил. 124 141 бетлар.
Доьелp В.А. «Зоология без позвоночнpiх» Изд. 7-е. М. «Вpiсшая школа» 1981 год. Стр. 168-184.
Жизнp животнpiх в 6-ти томах. Т1й. «Просвешение» 1968 год.
Натали В.Ф., «Умуртыасиз хайвонлар зоологияси» Т. Щрта ва Олий мактаб. 1960 йил.


9. Мавзу. Немертинлар типи (Nemertini). Характерли белгилари, юмалоы чувалчанглар типи. (Nemathelminthes). Умумий тавсиф. Хаыиыий юмалоы чувалчанглар синфи - Nematоda. Уларнинг тузулиши, кщпайиши ва ахамияти.

Режа. 1. Немертинлар типига умумий тавсиф.


2. Юмалоы чувалчанглар типининг щзига хос белгилари.
3. Юмалоы чувалчанглар типининг таснифи.
4.Нематодалар синфи вакилларининг тузулиши ва уларнинг кщпайиши, тарыалиши ахамияти.
Уларга 1000 гача тур киради ва эркин яшовчи денгиз чувалчангларидир. Тананинг узунлиги ингичка тщьри ьщласимон тщзулиши ва баoзи бошыа органларининг шакли тщгарак чувалчангларга щхшайди. Тана сиртини майда киприкчалар билан ыопланганлиги, тери мускул халтасини яхши ривожланганлиги, тана бщшлиьининг паренхима хужайралар билан тщлганлиги ясси чувалчангларга щхшайди.
Щзига хос характерли белгилари махсус «ыин»да жойлашган хартумни бщлишидир. Хазм органларини ва махсус ёпиы ыон айланиш ва аёрув органларини бщлиши характерлидир. Кщпчилик турлари «пилидий» личинкаси орыали ривожланади. Айирим жинсли, 0,0-1смдан 10-30мгача етадиган вакиллари бор. Хамма немертинлар йиртыич. Улар кучли хартуми билан хайвонларни овлаб озиыланади.
Кщпчилик немертинлар денгизда яшайди, фаыат бир тури чучк сувда яшайди. Баoзи вакиллари тропик щрмонларда тарыалган. Уларда «ащтотомия»- танасини щзиб ташлаш хусусияти ривожланган.
Бу типга ягона синф немертинлар киради.
Немертинлар 2та кенжа синфга бщлинади.
Ыуролланмаган немертинлар кенжа синфи.
Бу кенжа синф турлари хартумида хеч ыандай щсимталар бщлмайди. Оьиз тешиги ыорин томонга сурилган бщлиб, мия ганглийсидан орыароыда жойлашади. Буларга энг йирик узунлиги 10м хатто 30мга етадиган гигант немертина киради. Бу хайвон тошлар орасида щз щлжасини пойлаб ётади.
Ыуролланган немертинлар кенжа синфи.
Оьиз тешиги танасининг олдинги ыисмида жойлашган. Хартуми битта ёки бир неча стилет билан ыуролланган. Нерв системаси тери мускул халтаси ичига ботиб кирган бщлиб паренхимада жойлашади. Кщпчилик турлари жуда майда бщлади.
Тщгарак (юмалоы) чувалсанглар хилма-хил мухитда хаёт кечиради, улар 12000 ортиы турларини щз ичига олади. Улар орасида тупроыда ёки сув хавзаларида эркин яшайдиган одам, хайвонлар ва щсимликлар танасида паразитлик ыиладиган турлари бор.
Уларни танаси ипсимон ёки дисксимон бщьимларга бщлинмаган. Бирламчи тана бщшлиьи бщлиб, бу бщшлиытана суюылиги билан тщлган. Кщпчилик турлари айрим жинсли, жинсий органлари содда тузилган. Ыон айланиш ва нафас олиш системаси бщлмайди. Айриш системаси бщлмайди ёки шаклан щзгарган тери безларда ёки протонефридий типида тузилган.
Юмалоы чувалчангларнинг хазм ыилиш системасида орыа ичак ва анал тешиги ривожланган. Тип бир неча синфларга бщлинади.



Download 3,81 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   54




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish