1-ma’ruza umumiy tilshunoslikdan ma’lumot. Milliy til va adabiy til. Fonetika haqida umumiy ma’lumot reja

2. Ketma-ket ro‘y beradigan voqea-hodisalar anglashiladi: Tog‘ tepasida to‘planayotgan bulutlar tushga borib quyuqlashib ketdi, oftob g‘oyib bo‘ldi. (P.Qodirov).

3. Voqea-hodisalar qiyoslanadi: Bahodir qo‘shinga boshchilik qiladi, donishmand yo‘l ochib beradi. («Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur»). Yangi libos – oroyish, yaxshi yo‘ldosh – osoyish. (Maqol).

4. Voqea-hodisalar zid qo‘yiladi: Adolatparvar bo‘lish oson - e’tiqoding uchun kurashish qiyin. (F.Musajonov).

II. Turli tipdagi qismlardan tashkil topgan bog‘lovchisiz qo‘shma gap. Bu xildagi qo‘shma gap qismlarining kesimlari turlicha shakllanadi. Bunda qo‘shma gap qismlaridan anglashilgan voqea-hodisalar bir-biriga bog‘liq bo‘ladi. Masalan: Aqlli, farosatli, ilmu hunarli kishilar bilan do‘st bo‘l, hunarsiz kishida xosiyat bo‘lmaydi. («Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur»).

Bog‘lovchisiz qo‘shma gapning bu turida tarkibidagi qismlar orasida quyidagi semantik munosabatlar yuzaga keladi:

1. Sabab munosabati anglashiladi: Havo yaxshi, dalada dehqonlar yig‘im-terim bilan ovora. (Oybek). Nomarddan yordam so‘rama, yuzingga soladi. (Maqol).

2. Payt munosabati anglashiladi: Quyosh pasayib oppoq cho‘qqilar ustiga qo‘na boshlagan, tog‘ning qori ko‘zni olar darajada yaltiraydi. (P.Qodirov).

3. To‘siqsizlik munosabati anglashiladi: Bular bizni oyoq osti qilib tepyapti, sen uyda baqrayib o‘tiribsan. (P.Qodirov). Biz ilmdan yiroqmiz, tajriba bor, xolos. (J.Abdullaxonov).

4. Natija munosabati anglashiladi: Shuncha xo‘jalik yangi uylarga ko‘chib kirdi, Oyko‘l butunlay o‘zgarib ketdi. (P.Qodirov).

5. Izoh munosabati anglashiladi: ... bir narsa mening esimda turibdi: Oyko‘l g‘allani ko‘p olgan yillari chorvasi ham hozirgidan besh barobar ko‘p edi. (P.Qodirov). Bu gapdan Ismat bobo bir cho‘chib tushdi: u Kattaevning eng yaqin kishilaridan edi. (P.Qodirov).

6. Shart munosabati anglashiladi: Ozroq kutib turgin, tez kelaman. (S.Ahmad).