1-ma’ruza umumiy tilshunoslikdan ma’lumot. Milliy til va adabiy til. Fonetika haqida umumiy ma’lumot reja

Bog‘lovchisiz qo‘shma gap

Qismlarining o‘zaro bog‘lovchi vositalarsiz birikishidan tuzilgan qo‘shma gap bog‘lovchisiz qo‘shma gap deyiladi. Bunday qo‘shma gaplarda predikativ qismlarni mazmun va qurilish jihatdan bog‘lashda ohang yetakchi vazifa bajaradi. Masalan: Tashqarida qor uchqunlanib turar, daraxtlarning shoxlari kumush rangda tovlanib, ko‘zni qamashtirardi. (J.Abdullaxonov).

Bog‘lovchisiz qo‘shma gaplarning qismlari ko‘pincha tenglik ohangi orqali bog‘lanadi. Masalan: Oldindan salqin shabada esa boshladi, yo‘l qishloqning tutzor ko‘chasiga kirdi. (Sh.Xolmirzaev). Piyozning po‘sti ko‘p, yomonning do‘sti ko‘p. (Maqol). Ba’zan bunday qo‘shma gaplarning predikativ qismlari tobelik intonatsiyasi bilan bog‘lanishi mumkin. Masalan: Ortiq ham o‘zicha quvonib qo‘ydi: sintetik o‘tovning narhi salkam ikki ming so‘m... (P.Qodirov).

Shuning uchun ham tenglik intonatsiyasi orqali tuzilgan bog‘lovchisiz qo‘shma gap mazmunan bog‘langan qo‘shma gapga, tobelik intonatsiyasi orqali tuzilgan bog‘lovchisiz qo‘shma gap ergashgan qo‘shma gapga mos keladi. Ammo ba’zi bir bog‘lovchisiz qo‘shma gap qismlari orasidagi intonatsiya tenglik va tobelik holatidan o‘zgacha bo‘ladi. Masalan: So‘z doriga o‘xshaydi, ortiqchasi zarar keltiradi. («Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur»).