1-bob. Vatanimiz xalqlari eng qadimgi davrda

Sian,
Dunxuan, Yorkent, Samarqand, Buxoro, Termiz, Marv 
va boshqa bir 
qancha qadimiy shaharlar joylashgandi. So'g'diyonadan Xitoyga jun 
gazlama, gilam, zeb-ziynat buyumlari va qimmatbaho toshlar olib boril- 
gan; Baqtriyadan tuyalar, Farg'onadan nasldor otlar, Badaxshondan la’I; 
Hindistondan O'rta Osiyoga ip-gazlama matolar va paxta chigiti ortilgan 
karvonlar kelgan; Xitoydan guruch keltirilgan; O'rta Osiyodan Xitoyga 
uzum, yong'oq, anor va boshqa dehqonchilik mahsulotlari tashilgan. 
Buyuk ipak yo'lida joylashgan me’morchilik yodgorliklarini o'rganganda 
har xil hunarmandchilik buyumlari, turli mamlakatlarning tangalari topil- 
gan. Masalan, Termizdan 
Rim tangalari xazinasi, 
Afrosiyobdan 
Rim
sopol shamdonlari, Misr muhrlari 
topilgan.
Buvuk ipak vo'li Chian Szvan tavsifida.
Mil. 
av. 
138-yili 
Xitoy 
imperatori 
U Di 
elchi Chjan Szyanni ko'chmanchi xun qabilalariga 
qarshi kurashda ittifoqchi va hamkorlar topish uchun jo'natadi. Xunlar 
Xitoyning shimoliy tumanlarini talon-toroj qilardilar. Elchi xunlar qo'liga 
asir tushadi va o'n yilcha hibsda yotadi. U asirlikdan qochib, Markaziy 
Tyan-Shan dovonlari orqali Issiqko'lga chiqadi. Norin daryosi bo'ylab 
Farg'ona vodiysiga keladi. Bu yerda o'zi uchun vodiydagi shaharlarni 
kashf etadi. Mazkur shaharlar Farg'ona podsholigiga qarashli ekanini 
bilib oladi. Tabiiyki, elchi Xitoyning xunlarga qarshi kurashida Farg'ona 
hukmdorining yordamini olmoqchi bo'ladi. Lekin Farg'ona hukmdori faqat 
savdo-sotiq aloqalarini o'rnatish istagini bildiradi. Chjan Szyan janub 
sari sayohatini davom ettiradi. Oloy vodiysidan o'tib, yana xunlar qo'liga 
tushib qoladi. Bir yildan keyin vataniga qaytadi. Elchi Xitoy imperatoriga 
ko'rgan-bilganlarini so'zlab beradi. U Xitoyga Farg'ona otlaridan birini va

---

29
beda urug'idan olib kelgandi. Bu otni xitoyliklar «Samoviy» deb ataganlar. 
Imperator U Di o‘z saroyi yaqinida beda ektiradi. Keyinchalik u Xitoyning 
butun shimoli bo'ylab ekiladigan bo'ladi. Xitoyliklar anor, uzum, bodring 
va yong'oq ekishni harn yo'lga qo'yadilar.
Shunday qilib, Chjan Szyan yurgan yo‘1 bo'ylab