1-bob. Vatanimiz xalqlari eng qadimgi davrda

V - VI asrlarda 
Sharqiy Turkiston va O'rta 
Osiyo yerlarida paxta ekilardi. Paxta tolasidan to'qilgan oppoq va mayin 
matoga Xitoy bozorlarida talab katta bo'lgan. Chunki Xitoyda hali paxta 
ekilmasdi. Aholining dashtliklarda yashovchi yarim ko'chmanchi qismi 
chorvachilik, xususan, mayda va yirik shoxli hayvonlar boqish, tuyachilik, 
tog'li va tog'oldi mintaqalarda esa yilqichilik bilan shug'ullanardi. Farg'ona 
vodiysi hamon zotli arg'umoqlari bilan mashhur edi.
Yereaaliai.
Ziroatkor yerlarning katta qismi hali ham qishloq jamoalari 
tasarrufida bo‘lsa-da, ularning ma’lum bir qismi dehqonlar qo'lida to'plana 
borgan. Natijada kashovarzlar dehqonlar asoratiga tushib, kadivarlarga 
aylana borgan. Yaylovlarning asosiy qismi esa qabila va urug' jamoalari 
hamda ularning oqsoqollari -
xvabulari 
tasarrufida edi. Hozirda ham 
Toshkent vohasi va Janubiy Qozog'iston yerlarining birqismini suv bilan 
ta’minlab turgan 
Zog'ariq 
(Zovariq) va 
Bo'zsuv, 
Samarqand viloyati janu­
biy tumanlarining asosiy suv manbayi 
Darg'om kanali 
V asrning eng yirik 
sug'orish tarmoqlari hisoblanadi. Bu davrda o'q, gupchaktishli g'ildirakka 
asoslangan suv inshootlari - charxpalak, chig'ir va boshqalardan foy- 
dalanilgan. Xuddi shu davrda Chag'oniyon (Surxondaryo), Samarqand, 
Buxoro, Kesh (Shahrisabz), Naxshab (Qarshi) va Toshkent atrofian to'la 
o'zlashtirilib, alohida dehqonchilik vohalari shakllandi. Keyinchalik mazkur 
vohalarda yetakchilik qilgan mayda hokimliklar vujudga keldi.

---

35
Savdo va pul muomalasi.
Eftaliylar Ipak yo'lini o'z nazorati ostida 
tutib turishga harakat qilgan. Xitoy, Hindiston, Eron va Vizantiya bilan 
xalqaro savdoda ular faol qatnashardilar. Ipak yo'li savdosida sosoniy 
savdogarlari bilan raqobatda 
so'g'diylar 
asosiy vositachilik qilardi. 
Mamlakatda pul muomalasi tartibga solinadi. Ichki va tashqi savdoda 
dastlab sosoniylarning kumush tangalaridan foydalaniladi. Bundan tash- 
qari, Buxoro, Poykand, Vardona, Naxshab, Samarqand va Xorazmda 
mahalliy hokimlar chaqa tangalar zarb ettirgan. Eftaliylar davrida aholining 
tabaqalanishi, mulkiy tengsizlik kuchayib borgan. Shu boisdan davlat 
boshqaruvida qonun va qoidalar qaror topgan. Davlat harbiy kuchga 
tayangan. Jinoyat uchun juda qattiq jazolar belgilangan.
Madaniv havot.
Ko'chmanchi qabilalarning dehqonchilik vohalariga 
kelib o'rnashishlari bilan ma’lum darajada dasht udumlari va e'tiqodiy 
tasawurlari o'troq aholi hayotiga kirib bordi. Ko'chmanchilar mahalliy 
aholi bilan qorishib, uning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotida faol qat- 
nashdilar. Madaniy hayotdagi bunday o‘zgarishlar, xususan, binokorlik, 
me’morchilik va tasviriy san'atning ayrim jabhalarida ko'proq namoyon 
bo'ladi. Bu davr me'morchiligida, ayniqsa,