1. Analizatorlarning umumiy tuzilishi va ahamiyati. Analizatorlarning turlari

Mensturatsiya.
O’tish davrida qizlarda menstruatsiya yuz beradi. Bu esa 
ularning tuxumdonlari otalanish xususiyatiga ega bo’lgan yetilgan tuxum 
hujayrasini ishlab chiqara boshlaganidan dalolat beradi.
Menstruasiya 11-12 yoshdan oldin va 17-18 yoshdan keyin boshlanmagan 
bo’lsa mo’tadil hisoblanadi. Menstruatsiya 45-54 yoshgacha ya’ni klimakterik 
yoshgacha davom etadi.
Kuchli asabiy buzilishlar, kuchli jismoniy og’riq, shimoldan janubga o’tish, 
tekislikdan baland tog’ sharoitiga almashinishlar menstrual siklni buzilishini 
chaqirishi mumkin. Bularning hammasi mensturatsiya ma’lum mahalliy jarayon 
emasligi va aksincha, markaziy asab tizimi bilan kordinatsiyalanuvchi jinsiy 
sikllardan birining ko’rinishi ekanligidan dalolat beradi.
Birinchi marta menstruatsiyaning yuzaga kelishi faqatgina jinsiy yetilishning 
boshlanganligi haqidagi ma’lumotdir. Qiz bolalar homilador bo’lish imkoniyatiga 
ega bo’lsada, uning jinsiy organlari butun organizmi mo’tadil jinsiy aloqada bo’lish 
uchun yetilmagan bo’ladi. Biz yuqorida qayd qilganimizdek, qizlarning 
organizmining rivojlanishi 20 yoshgacha va ayrim holatlarda biroz kechroq ham 
davom etadi. Faqat mana shu yoshdan boshlab, jinsiy aloqalarni boshlash mumkin.
Menstruatsiya odatda 2 kundan 5 kungacha davom etadi va bu davr davomida 
qiz bola 50 ml dan 150 ml gacha qon yo’qotadi. Agarda menstruatsiya doimiy 
ravishda takrorlanadigan bo’lsa, u qariyib har 24-28 kunda takrorlanib turadi. Agar 
menstruatsiya har doim ma’lum vaqtda, ma’lum oraliq muddatda davom etadigan 
kunlar soni bir xil va jadalligi bir xil bo’lsa mo’tadil sikl deb hisoblanadi. Dastlabki 
mensturatsiya 7-8 kun davom etishi, so’ngra bir necha oyga va hatto yillab yo’qolish 
mumkin. Ko’pchilik hollarda u yoki bu darajadagi menstrual siklning davriyligining 
o’rnatilishiga yil davomidagi bir necha o’zgarishlardan keyin erishiladi.
Birinchi menstruatsiya ayrim hollarda umuman organizm uchun yomon 
holatlar, holsizlanish, og’riqlar yoki jiddiy darajadagi qon yo’qotishlar bilan birga 
kechadi. Ayrim paytlarda biroz haroratning ko’tarilishi, qusish, ich ketish yoki ich 
qotish, bosh aylanish holatlari bilan birgalikda kechishi mumkin.
Menstruatsiya paytida albatta yotish shart emas. Qiz bola o’zini yaxshi sezgan 
paytda doimiy hayot faoliyatini davom ettirishi mumkin. Uncha murakkab 
bo’lmagan jismoniy mashqlar bilan ertalabki gimnastika bilan shug’ullansa ham 
bo’ladi. Bu vaqtda sakrash, velosipedda sayr qilish va og’ir yuk ko’tarish man 
etiladi.
Konkida uchish, uzoq muddat piyoda yurish, chang’ida yurish, vanna qabul 
qilish, cho’milish va quyosh nurida toblanish tavsiya qilinmaydi.
Agar menstruatsiyaning kechishi og’riqli va suyuqliklarning ajralishi 
me’yoridan ortiq bo’lsa, albatta shifokorga murojaat qilish zarur. Menstruatsiya 
davomida qizlarning umumiy holati yomonlashganida ular o’qishdan, ishdan ozod 

---

qilinadi. Mensturatsiya paytida qizlar o’zlarini ehtiyot qilishlari, ayniqsa oyoqlarini 
va qorin bo’shlig’ining pastki qismini sovuqqa qotishdan ehtiyot qilish kerak. 
Buning uchun qish oylarida uzun issiq reytuzalar yozda esa qalin to’qilgan triko 
kiyib yurish zarur. Sovuq tosh va boshqa sovutilgan predmetlarga o’tirish mumkin 
emas.
Oziqlanish rasionidan sirka, achchiqliklar, qalampir, xren kabi kuchli 
qo’zg’atuvchi moddalarni chiqarish kerak bo’ladi. Pivo, vino va boshqa alkogolli 
ichimliklar ichish qat’iyan man etiladi, chunki qon oqimini oqish tezligi oshishi 
tufayli menstrualli qon ketishiga olib kelishi mumkin.
Ayniqsa ichaklarni va siydik pufagini o’z vaqtida bo’shatib turishga e’tibor 
berish zarur, aks holda ularning to’lishi bachadonning joyini o’zgarishiga olib keladi 
va og’riqlarni va ajraladigan suyuqliklarni ushlanib qolishiga sabab bo’ladi.
Qizlar mensturasiya paytida o’zlarining tanasini tozaligiga e’tibor berishlari 
kerak, chunki bu paytda bachadonning ichki yuzasidan qon chiqib turadi va u o’z 
navbatida o’ziga xos jarohat yuzasi bo’lib qoladi, hamda turli mikroblarni 
rivojlanishi va ko’payishi uchun qulay to’yimli muhit bo’lib xizmat qilishi mumkin.
Pollyusiya
. (lot.polliasia – maraniye, bulg’anish) Jinsiy yetilish davrining 
boshlanishi bilan yuzaga keluvchi o’z-o’zidan spermaning to’kilishi. Bunday 
spermaning o’z-o’zidan oqib ketishi doimiy ravishda uyqu paytida yuz beradi.
Birinchi pollyusiyaning ko’rinishi o’g’il bolalarda spermatazoidlarni ishlab 
chiqara boshlangani haqida ma’lumot beradi. Moyaklar pufakchalari va prostota 
bezlari ishlab chiqaruvchi suyuqliklar bilan aralashib urug’ shaklida jinsiy yo’llarda 
yig’iladi va tabiiy yo’l bilan jinsiy a’zoning taranglashishi natijasida tungi 
o’zo’zidan chiqib ketuvchi suyuqlik shaklida chiqariladi.
Birinchi pollyusiya 15-16 yoshlarga yaqin yuz beradi. Shu vaqtdan boshlab 
pollyusiya, hattoki voyaga yetgan odamlarda ham uzoq muddat jinsiy aloqada 
bo’lmagan paytlarda yuz berishi mumkin.
Urug’ning tungi ajralishi to’lig’icha mo’tadil hodisa, fiziologik holatdir. U har 
bir jinsiy aloqa qilmayotgan yigit va erkaklarda kuzatiladi. Shu sababli, 
pollyusiyadan qo’rqmaslik va uyalmaslik kerak, pollyusiyada hech qanday 
buzilishlar yuz bermaydi.
Pollyusiya odatda har oyda 1-3 marta yuzaga keladi. Ular kamroq ham ya’ni 
1,5-2 oyda bir marta bo’lishi mumkin. Pollyusiya o’rtacha har 10 kundan 60- 
kungacha bo’lgan muddatda yuz berishi mumkin. Agar pollyusiya har kecha bir yoki 
bir necha marta yuz beradigan bo’lsa bunday holatlarda albatta shifokorga murojaat 
qilish zarur.
Pollyusiyaning kuzatilishi o’smir to’liq jinsiy yetilgan, haqiqiy erkak bo’ldi 
degani emas. O’smirning moyaklari suyukliklarida ayollar tuxum hujayrasini 
urug’lantirish qobiliyatiga ega bo’lgan yetilgan spermatazoidlar mavjud bo’lsada bu 
o’smirning organizmini jinsiy hayotga tayyorligini ko’rsatuvchi ko’rsatkich emas.
Pollyusiya ishtirokida organizm moyak suyuqliklaridan va jinsiy ehtiyojni 
kuchlanishidan ozod bo’ladi. Bu esa organizmni tabiiy va maqsadga muvofiq 
reaksiyasi bo’lib, jinsiy hayotni biroz ushlab turish uchun fiziologik sharoit yaratadi.
Pollyusiya tez-tez takrorlanib turmasligi uchun o’smirlar kechasi o’tkir 
ovqatlar yemasligi, ko’p suyuqlik ichmasligi, issiq odeyal bilan burkanib 

---

uxlamasligi yoki tor trusi kiymasligi kerak bo’ladi. To’shalgan ko’rpalar juda ham 
yumshoq bo’lmasligi zarur. Bundan tashqari, tanani doimiy ravishda ozoda tutish 
kerak.