|
topshiriq. O'lka, o'zbek, ko'klam so‘zlaridagi o‘ tovushining talaffuziga e’tibor bering.
topshiriq. Bo‘ron, qo'rqmas, o'rtoq so‘zlarida oi tovushi qanday eshitilyapti? Uni yuqoridagi so‘zlar tarkibida kelayotgan o‘ga solishtiring.
/■“ " N
f O* tovushi ko% o% cho% jo‘ra, mo‘tabar kabi so‘zlarda torroq, bo‘ri, qo‘ri, xo‘roz, ro‘mol kabi so‘zlarda esa kengroq eshitiladi, ammo har vaqt bir xil shaklda yoziladi. j
j Mo‘tadil, mo*jiza, mo'tabar kabi so‘z!ardagi tutuq belgisi
I yozuvda tushirib qoldiriladi.
mashq. Maqollarni o‘qing, o‘ tovushining aytilishi va yozilishiga diqqat qiling, so‘ng gaplarni daftaringizga ko‘chirib oling.
QO‘RQOQ BO‘LMANG
Qo‘rqoqning ko‘zi katta, ahmoqning so‘zi katta. Qo‘rqoq oldin musht ko‘tarar. Arslonning bo‘kirgani - sichqonning o‘lgani. Qo‘rqoq,
qo‘rqoqning oyog‘i cho‘loq. Qo‘rqoqning o‘z quroli o‘ziga yov. Botir bir marta o‘lar, qo‘rqoq yuz marta.
394-mashq. Quyidagi so‘zIarni talaffuz qiling. 0‘ unlisining talaffuzi va imlosini izohlang.
0‘yin, o‘jar, o‘rdak, o‘rta, o‘tkir, o‘tin, o‘sha, o‘q, o‘choq, o‘quvchi, o‘rmon.
Savol va topshiriqlar
*} 1. 0‘ tovushi qanday hollarda torroq talaffuz qilinadi?
0‘ tovushining keng aytilish holatlariga misollar keltiring.
0‘ harfi tutuq belgisi (apostrof) bilan kelganda qanday yoziladi?
mashq. Uyga topshiriq. 0‘ harfi noto‘g‘ri ishlatilgan o‘rinlarni toping. So‘zlarni imlo qoidalariga mos ravishda to‘g‘rilang va daftaringizga ko‘chiring.
«Amir Temur o‘rdeni», to‘rt sotib olmoq, zo‘parkka bormoq, o‘bdan o‘ylab gapirmoq, direkto‘rga ariza yozmoq.
dars. E UNLISINING TALAFFUZI VA IMLOSI
topshiriq. Quyida berilgan so‘zlaming birinchi bo‘g‘inida kelayotgan unlining aytilishi va yozilishiga diqqat qiling. Ulaming bir-biridan farqini ayting.
Ikki, televizor, mehnat
topshiriq. Ertak so‘zidagi e unlisi bilan teatr so‘zidagi e unlisini bir- biriga solishtirib, talaffuzidagi farqli jihatlami aytib bering.
f E harfi kecha, ekran, ne’mat kabi so‘zlarda to‘liq talaffuz
qilinadi. Telefon, teatr, okean, material kabi so‘zlarda i ga monand aytiladi, lekin e yoziladi.
mashq. Quyidagi so‘zlarni o‘qing va daftaringizga yozing.JB’ unli- sining talaffuzi va imlosini izohiang.
Egar, egizak, egov, ekologiya, elak, elektr, eng, ertalab, eshik, e’tibor, ehtiyot.
140
|
r
|
t
|
a
|
|
|
k
|
a
|
n
|
|
|
t
|
a
|
|
•
l
|
g‘
|
a
|
r
|
dars. MUSTAHKAMLASH DARS1 Mustahkamlash uchun savollar
? 1. Talaffuz me’yorlari deganda nimani tushunasiz?
Imlo me’yorlari nima?
/ va u unlilarining aytilishi va imlosida qanday farqli jihatlar bor?
A va o unlilarining talaffiizi hamda imlosi haqida gapiring.
0‘ unlisining aytilishi va imlosida farq qiladigan o‘rinlar bormi?
E unlisining talaffiizi va imlosi haqida nimalami bilasiz?
topshiriq. Gaplami daftaringizga ko‘chirib yozing. Unlilaming talaffiizi va imlosi haqida so‘zlab bering.
Ilm inson uchun g‘oyat oliy va muqaddas bir fazilatdur. Zeroki, ilm bizga o‘z ahvolimizni, o‘z harakatimizni oyna kabi ko‘rsatur. Zehnimizni, fikrimizni qilich kabi o‘tkir qilur. Savobni gunohdan, halolni haromdan, tozani murdordan ayurib berur.
Bizlami ilm jaholat qorong‘uligidan qutqarur.
(Abdulla Avloniy)
141
Unlilar
|
Talaffuzi
|
Yozilishi
|
|
|
|
127-128-darslarda yozma ish va uning tahlili o‘tkaziladi.
dars. AYRIM UNDOSHLAR TALAFFUZI VA IMLOSI
Jarangli va jarangsiz undoshlar talaffuzi va imlosi
Topshiriq. Quyidagi so‘zlar oxiridagi jarangli undoshlar talaffuziga e’tibor bering.
Boby yod, eg.
f So‘z oxirida b-p, d-t, z-s singari jarangli va jarangsiz undoshlar o‘rtasidagi farq yo‘qolib, bir xil - jarangsiz undosh tovush holida talaffuz etiladi, lekin b, d, z yoziladi.
mashq. Nuqtalar o‘rniga kerakli undosh tovushlarni qo‘ying, ularning talaffuzi va imlosi o‘rtasidagi farqlarni tushuntirib bering.
Tala..., dar...chil, nomar..., bar..., makta..., balan..., pas..., i...timoiy, ma...ba, ta...dimot, ofto..., farzan...
142
mashq. Berilgan so‘zlarga qavs ichidagi tovushlar juftligidan mos keladiganini qo‘yib ko‘chiring.
I (z-s)siz yo‘qoldi, tu(z-s)ini o‘zgartirmoq, ko‘(z-s)ini davolamoq, tu(z-s)iz ovqat, «Mati(z-s)» avtomobili, afsu(z-s) qilmoq.
Savol va topshiriqlar
9 1. Qanday undoshlarga jarangli undoshlar deyiladi?
b-p, d-t undoshlari qanday talaffuz qilinadi?
*402-mashq. Uyga topshiriq. Berilgan gaplar ichidan xato yozilgan so‘zlarni toping, ularni imlo qoidalariga mos ravishda to‘g‘rilab, daftaringizga ko‘chirib yozing.
Ertalap turganda albatta yuz-qo‘lni yuvish keray. So‘ng narsalami tartipga keltirip, ota-onasiga, oila a’zolariga salom berish lozim.
Qizlar nonushta tayyorlashta onasiga yordam bersa, juda ma’qul ish bo‘ladi.
Nonushta tugagach, kattalaming ruxsati blan maktapga jo‘nash ma’qul.
da^s. G-K, Q-G* UNDOSHLARI TALAFFUZI VA
IMLOSI
topshiriq. Quyida berilgan undoshlaming jarangli-jarangsizlik juftligiga e’tibor bering. Qaysilarining jufti yo‘qligini ayting.
jarangli b v z g d j g‘ dj y 1 m n ng r - -
jarangsiz pfsktch q sh--- - - - hx
topshiriq. Quyida berilgan so‘zlar oxiridagi g va k, g‘ va q tovushlarining talaffiiziga va imlosiga e’tibor bering.
Eg-ek, beg-bek, bog‘-boq, yog-yoq.
| So‘z oxirida g va k hamda g‘ va q tovushlari o‘rtasida mavjud
bo‘lgan jarangli-jarangsizlik belgisi bo‘yicha farqlanish yo‘qolib, har ikki undosh bir xil k va q holida talaffuz qilinsa ham, yozuvda g va k, q va g‘ harflari orqali yoziladi. ^
143
403-mashq. Quyidagi so‘zlarni daftaringizga yozing. Q undoshining talaffuzi va imlosiga e’tibor bering.
Qaynoq, taroq, qishloq, sanoq, taqdim, taqsimot, qiziq, u yoq-bu yoq, o‘roq, qo‘rqoq, qo‘shiq, maqsad, qumloq, o‘tloq, buloq, so‘roq, sovuq.
mashq. Nuqtalar o‘rniga g yoki k harfini qo‘yib, gaplarni ko‘chiring. Ularning talaffuzi va imlosidagi farqlarni aytib bering.
Dushmanni ta...-tu...i bilan yo‘qotib yubordi. 2. Tuflisining ta... charmi yeyilib ketibdi. 3. Matoga bar...simon gullar chizilgan edi. 4. Pa...-pa...ana bo‘yi bor, yetti qavat to‘ni bor.
mashq. So‘z o‘rtasi va oxirida q undoshining g‘ ga, g undoshining k ga aylanishiga misollar topib, gaplar tuzing.
Savol va topshiriqlar
9 1. Qaysi undoshlar jarangli-jarangsizlik belgisiga ko‘ra o‘z juftlariga ega?
2^-G va k, q va g‘ tovushlari so‘z oxirida qanday talaffuz qilinadi?
4()6-niashq. Uyga topshiriq. «Ko‘chat ekib, bog* qiling» mavzusida matn tuzing, unda q va g( undoshi ishtirok etgan so‘zlardan foydalaning.
dars. Q, G‘ UNDOSHLARI BILAN TUGAGAN SO‘ZLARGA QO‘SHIMCHALARNING QO‘SHILISHI VA
ULARNING IMLOSI
Topshiriq. Quyida berilgan so‘zlarga jo‘nalish kelishigi qo‘shimchasmi qo‘shing. Qanday talaffiiz qilinishi va o‘zak bilan qo‘shimcha o‘rtasida qanday o‘zgarish bo‘lganini ayting.
qishloq
Do'stlaringiz bilan baham: |
