Ҳ. А. АрFинбоев, Ҳ. У. Абдуллаев, А. М

Мевали дарахтлар, сабзавот, узум. Узумзорларда, боғларда, сабзавот далаларида меваларнинг пишиши ва териб олиниши давом этди, Наманган вилояти тоғ олди ҳудудлари қатор хўжаликларининг баъзи майдонларида дўл токзорларга, полиз ва сабзавот далаларига зарар етказди.
Беда. Республиканинг кўп қисмида бедазорларда тўртинчи ҳосил-нинг шаклланиши кузатилди.
Ўн кунликнинг охирида ўсимлик баландлиги 30-75 см ни ташкил этди. Республика жанубининг айрим жойларида тўртинчи ўримга киришилди.
Шимолий ва тоғ олди туманларда учинчи ҳосилнинг шакл-ланиши тугади.
Донли экинлар. Асосий маккажўхоризорларда сут пишиш, эрта экилган экинларда тўлиқ пишиш кузатилди.
Маккажўхорининг силосга ўрими давом этди.
Асосий шоли майдонларида бошоқ тортиш тугади, кеч экилган экинларда найчалаш бошланди, эрта экилган экинлар сут пишиш даврига кирди.
Ўсимлик баландлиги даврига қараб, 56-95 см бўлди.
Республика жанубида ҳароратнинг 40-43 бўлиши, суғоришнинг вақтида ўтказилмаганлиги сабабли экинларга салбий таъсир этди.
Яйлов. Тоғ олди ва тоғли туманларда шувоқ ўтининг шоналаши давом этди. Новдаларнинг узунлиги 41-45 см бўлди.
Республиканинг яйловларида ҳарорат мол боқиш учун асосан қониқарли бўлди. Фақат, бир кун давомида кундуз кунлари чўл яйловларининг кўпчилик қисмида мол боқишга иссиқ ҳаво тўсқинлик қилди.
Тошкент вилоятининг тоғларида икки кун давомида мол боқишга ёмғирлар тўсқинлик қилди.
Айрим жойларда кучли шамол таъсирида мол боқиш 1-4 кун давомида қийинлашди.
Демак, агрометеорологик бюллетенда қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариш объектларидаги - экинлари, чорвалари билан уларга таъсир этган об-ҳаво, агроиқлимий шароитлар муносабатини тавсифлаб ёзиб беришдир.


17.5. Агрометеорологик йилномалар, хариталар ва мониторинг.
Муайян ҳудуддаги агрометеорологик, метеорологик станция ва постларнинг кузатиш натижалари жамланган йиллик маълумотлар тўплами - агрометеорологик йилнома қишлоқ хўжалигига хизмат қилишда, илмий-тадқиқотларни бажаришда муҳим манба ҳисоблана-ди. ЎзР ва кўпгина хорижий мамлакатларда уни Гидрометеорология бошқармалари томонидан нашр қилинади. Агрометеорологик йилномада тупроқ ҳайдалма қатламининг баҳор ва қиш фаслларидаги ҳаро-рати, кузги экинлар экилган майдонлардаги қор қопламининг қалинлиги, экин экилган майдонларда тупроқнинг намланиш даражаси, қишлоқ хўжалиги экинлари ривожланишининг асосий даврлари бошланадиган кунлар, кузатиш майдончаларида ўтказилган агротехник тадбирлар, йиғиштириб олинган ҳосил ҳақидаги маълумотлар ва бошқалар жадвал кўринишида берилади. Агрометеорологик йилномада айрим умумий метеорологик маълумотлap: ўртача ўн кунлик ҳаво ҳарорати, 5, 10 ва 15 дан юқори бўлган самарали ҳароратлар йиғиндиси, қиш фасли ва вегетация давридаги метеорологик шароитлар тавсифи, жумладан ноқулай об-ҳаво ҳодисалари ҳақида маълумотлар мужассамлаштирилади. Бундан ташқари йилнома агрометеорологик шароитлар ҳақидаги қисқа шарҳни ҳам ўз ичига олади. Асосий метеорологик маълумотлар ойлик агрометеорологик тўпламларда ҳам нашр этилади.
Агрометеорологик хизмат кўрсатишда агроиқлим харитаси - қишлоқ хўжалик маҳсулотларини етиштириш жараёнида иқлим шароитлари ва уларнинг ўзаро муносабатини ифодаловчи хариталар ҳам талабгорларга етказиб берилади. Агроиқлим харитасида муайян ҳудуднинг агроиқлим мажмуаси, айрим экинларнинг етиштириш учун самарали ҳароратлар йиғиндисининг тақсимланиши, қишлоқ хўжали-гида муҳим аҳамиятга эга бўлган айрим иқлим шароити, масалан, фаол ҳароратлар йиғиндиси, тупроқдаги фойдали нам микдори; қишлоқ хўжалиги учун хавфли иқлим ҳодисалари, ўсимликнинг ўсув даври фенологик саналар, қишлоқ хўжалиги ишларини ўтказиш муддатлари ва бошқалар кўрсатилади ва талабгорга етказилади.
Агрометеорологик мониторинг - иқлимнинг антропоген омиллар таъсирида ўзгаришига қараб агроиқлимий ресурсларни ва экинларнинг ҳосилдорлиги ўзгаришларини баҳолаш тизими. Иқлимнинг ўзга-риши ҳудудларда аҳоли зичлигининг ошиши, ҳудудларни суғориш, минтақаларнинг чўлга айланиши, транспорт, кимё ва бошқа корхона-ларнинг фаолияти таъсирида содир бўлади. Антропоген омиллар таъсирида ҳарорат ва ёғинлар ўзгаради. Масалан, ҳозир антропоген омил таъсирида баъзи жойларда ҳаво ҳарорати 3-4, ёғин миқдори эса 50% гача ошиши натижасида вегетацион даврнинг ўзгариши ҳам тахмин қилинмоқда. Натижада, умумий ҳосилдорлик 10-30% га камайиши мумкин. Агрометеорологик мониторинг тизимини тузишда бундай ўзгаришлар ҳисобга олинади. Маълумотлар қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини ривожлантириш истиқболини 5-10 йилга мўлжалланган режаларини тузишда керак бўлади.
Шуни алоҳида кайд этиш керакки, ҳар йили тузиладиган ғўза ва дон экинларининг мавсумий шарҳи ҳам қишлоқ хўжалигига агрометеорологик хизмат кўрсатишда агроном ва раҳбарлар учун муҳим манба ҳисобланади.
Қўшимча яна қишлоқ хўжалигига хизмат кўрсатишда автомаршрутда йўлма-йўлакай агрометеорологик кузатишлар, масофадан туриб: самолёт ва сунъий йўлдош ёрдамида олинган суратларини расшифровка қилиш орқали олинадиган маълумотлар ҳам агрометеорологик хизмат қилишда фойдаланилади ва талабгорларга етказиб берилади. Бу ишлар махсус агрометеорологик маълумотнома деб аталади. Маълумотномада матнга илова сифатида хариталар ҳам лозим топилса берилади.
Мисол сифатида космосдан олинган суратни расшифровка қилинган ва ишламалар ўтказилиб яйловдаги ўсимликлар ҳолатини ҳудудлар бўйича баҳолаш мумкинлигини 17.2 расм орқали ифода этамиз.
У