Ҳ. А. АрFинбоев, Ҳ. У. Абдуллаев, А. М

14.14. Тоғли яйловларда ўт ўсимликлари ривожланишининг
агрометеорологик шароитлари.
¶арбий Тяншан тоғларида И.Г.Грингоф бошчилигида ўтказилган экспедиция ва Пскем гидрометеорология станцияси (ГМС) материал-ларидаги яйлов ўсимликларнинг ҳосилдорлигини шаклланишини ҳаво ҳароратининг йиғиндисига ва тупроқнинг 0-20 см чуқурликдаги намлик шароитларига боғлиқлиги 14.7-расмда берилган.
Агрометеорологик шароитлар таҳлили бир хил ҳосилдорлик миқдорининг шаклланишида хар хил ҳаво иссиқлик йиғиндиси ва тупроқ намлиги миқдорига мос равишда: нисбатан тупроқ намлигини юқори ва ҳарорат йиғиндиси эса кам қийматда шимолий қиялик, қайир-дарё ёқасидаги ўтлоқ ер ёки ҳарорат йиғиндисининг юқори ва тупроқ намлиги паст қийматларига мос келиши аниқланган. Мисол учун шимолий қияликда ҳосилдорлик 10 ц/га шаклланиши ҳарорат-нинг йиғиндиси 200С ва тупроқ намлиги 30% тўғри келади, аммо

14.7-расм. Ҳосилнинг ҳарорат йиғиндиси ва тупроқнинг 0-20 см чуқурликдаги
намлигига боғлиқлиги. Расмдаги шартли белгилар:
х–шимолий қиялик ёки тоғ ёнбағирларида,
∆-жанубга қараган қиялик, ○-водийнинг таги, •-Пскем ГМС.

жанубий қияликда эса-ҳаво ҳароратнинг йиғиндиси 300С ва тупроқ намлиги 20% атрофида бўлган. Агарда шимолий қияликда ҳарорат йиғиндиси 700С атрофида ва тупроқ намлиги 20-25%, жанубий қия-ликда ҳаво ҳарорати йиғиндиси 900С ва тупроқ намлиги 10-12%, сойда ҳарорат 600С атрофида ва тупроқ намлиги 30% бўлса ҳосил-дорлик 27-28 ц/га ташкил этади. Демак 14.7-расм тоғдаги яйловларда иссиқлик ва тупроқ намлиги шароитларини ўтларнинг ҳосилдорли-гини ўзгариши ва ўсимликлар жойламаси хусусиятлари маъқуллиги кўрсатувчи муҳим омил ҳисобланади.

Чўлдаги, тоғ олди ва тоғдаги ўсимликлар ҳосилини агрометеоро-логик шароитларини билиш ва баҳолаш чорвачиликка агрометеорологик хизмат кўрсатишда фойдаланилади.
Чорвачиликка агрометеорологик хизмат кўрсатишни кенгайти-риш мақсадида ўзбекистон шароитида қишлоқ хўжалигини бўлими бўлган зоометереология ҳам ривожланди. Шу сабабли қуйида қисқача зоометеорология нима ва зоометеорология шароитлари ҳақида ҳам қисқача тўхталиб ўтамиз.