Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

Органик дунѐси
. 
Палеоген даври органик дунѐнинг 
ривожланишида янги босқич бўлган кайнозой эрасини бошлаб 
беради. Мезозой ва кайнозой чегарасида мезозой учун характерли 
бўлган кўпчилик денгиз ва қуруқлик ҳайвонлари қирилиб кетган, 
қолганлари эса ўз аҳамиятини йўқотган. Бу вақтга келиб 
аммонитлар, белемнитлар, рудистлар, иноцерамлар ҳамда 
ихтиозаврлар, плезиозаврлар, динозаврлар ва мезозой судралиб 
юрувчиларининг бир қатор гуруҳлари батомом қирилиб кетади. 
Уларнинг 
ўрнини 
гуркираб 
ривожланган 
сутэмизувчилар 
эгаллайди. 
Мезозой органик дунѐсини иккитавақали ва қориноѐқли 
моллюскалар ва суякли балиқларнинг янги оилалари алмаштиради. 
Устиворликка эга бўлабошлаган ѐпиқуруғли ўсимликларнинг 
ривожланишида кескин сакраш кузатилади. Фораминифералар тез 
ривожланди. 
Баъзи 
қориноѐқли 
моллюскалар 
денгизбўйи 
пасттекисликларини эгаллаган.
Кейинги 
йиллари 
палеоген 
организмлари 
орасида 
нанопланктонлар - кокколитофоридларнинг жуда катта аҳамиятга 
эгалиги аниқланди. Ушбу олтинсимон микроскопик сувўтларининг 
гуркираб ривожланиши эоценга тўғри келади. Китлар, сиреналар, 
дельфинлар 
- 
денгиз 
кенгликларини 
ишғол 
қилган 
сутэмизувчиларнинг қадимий аждодлари пайдо бўлган. 
Палеогеннинг қуруқлик фаунасида ҳам сезиларли ўзгаришлар 
кузатилган. Ер юзасида ҳукмронлик қилган судралиб юрувчилар 
сутэмизувчиларга ўз ўрнини бўшатиб берган. Рептилиялардан 
тимсоҳлар, 
калтакесаклар, 
тошбақалар 
ва 
илонлар 
ўз 
ривожланишини давом эттирган. Сувда ва қуруқликда яшовчилар 
улкан саламандралар ҳамда қурбақа ва бақалардан иборат бўлган. 
Ҳавода қушлар устиворлик қилган. 
Палеоген сутэмизувчилари хилма-хил бўлган. Олигоценда энг 
йирик сутэмизувчилар носорогларнинг қадимий вакиллари бўлган. 
Улар саванналарда яшаган. Олигоценда содда тузилган чўчқалар, 
туялар ва буғилар яшаган. Палеогеннинг бошлариданоқ яриммай-
мунлар деб аталувчи приматларнинг содда гуруҳлари - лемуралар 

---

412 
пайдо бўлган. Фақат эоценнинг охиридагина ҳақиқий маймунлар – 
антроподалар пайдо бўлган. 
Қуруқлик флораси орасида ѐпиқуруғлилар ривожланишини 
давом эттирган. Уларнинг таркибида пальмалар, магнолиялар, 
миртлар, фикуслар, улкан секвойялар, араукариялар ва кипарислар 
етакчилик қилишган. 
Палеогенда ҳайвонот дунѐси бўр давридаги оламшумул 
қирилишдан кейин сезиларли даражада янгиланган. Қуруқликдаги 
ва денгиздаги улкан рептилиялар йўқолиб кетади. Уларнинг ўрнини 
тез ривожланаѐтган сутэмизувчилар эгаллайди.