Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

155-расм. Муз ѐриғи бўйича шаклланган ўзан. 

---

306 
Муз эришидан ҳосил 
бўлган сув оқимлари ѐн, 
устки ва ички мореналарни 
ювиб, 
кўчириб 
ѐтқизади.
 
Бунда 
турли 
ўлчамдаги 
аралашган материаллар ҳосил 
бўлади ва улар тиллитлар деб 
аталади (156-расм). 
Эратик 
ғўлатошлар
, 
яъни 
қадимги 
қоплама 
музликлар 
келтирган 
ғўлатошлар, турли катта-
ликдаги тоғ жинсларининг синиқларидан иборат бўлиб, уларнинг 
таркиби шу ердаги туб жинслар таркибига ўхшамайди.
Таянч тушунча ва ибораларга изоҳ беринг 
Музлик, экзарация, фирн, қўй пешоналари, трог, кар, морена, оз, кам, друм-
лин, материк музликлари, водий музликлари тоғ музликлари, абляция, 
қўйпешана, делювиогляциал, совуқдан нураш, музости нураши, ригел, 
ҳайдаш ваннаси,
морена, тиллитлар. 
Назорат саволлари 
Музлик нима? 
Музликлар қандай ҳосил бўлади? 
Экзарация ва абляция нима? 
Трог билан дарѐ водийсининг фарқи нимада? 
Морена ва унинг турлари қандай пайдо бўлади? 
Музликларнинг ҳаракатини тушунтиринг. 
Морена амфитеатри деганда нимани тушунасиз? 
Тўртламчи давр музликлари қандай сабабларга биноан пайдо бўлган? 
«Қўйпешана» нима?
 
156- расм. Қадимий тиллит 
ѐтқизиқлари. 

---

307 
18 боб. ДЕНГИЗ ВА ОКЕАНЛАРНИНГ ГЕОЛОГИК ИШИ 
Француз гидрографи Кларэ де Флория Ер шаридаги бир - би-
рига туташиб кетган барча сувли ҳудудларни Дунѐ океани деб 
атаган. Дунѐ океани деганда барча океанлар ва уларга туташган 
чекка денгизлар тушунилади. 
Дунѐ океани тўғрисидаги маълумотларни Магеллан, Дрейк, 
Кук ва бошқалар тўплаган. Лекин океанларни илмий жиҳатдан 
ўрганиш 1873 йилдан бошланган. Шу йилда инглиз кемаси 
«Челенжер» буюк табиатшунос олимлар Ж.Мерре ва А.Ренар 
бошчилигида тадқиқот ишларини олиб боришган ва 50 жилдли 
ҳисоботни олимлар эътиборига тақдим этишган. Ҳозирги кунда 
олимлар ўнлаб махсус жиҳозланган кемаларда дунѐ океани 
акваторияси бўйлаб кўп қиррали тадқиқот ишларини олиб 
боришмоқда. 
Дунѐ океани улкан аквариум бўлиб, унда илк бор ҳаѐт пайдо 
бўлган ва ҳозирга қадар ривожланмоқда. Дунѐ океани 
гидросферанинг асосий қисмини (94 % га яқин) ташкил этади ва 
литосфера қаторида планетамиз юзасининг тузилишида қатнашади. 
510 млн км
2 
ли Ер сиртининг 361 млн км
2
майдонини, яъни 70 % 
дан ортиғини Дунѐ океани акваторияси эгаллаган (157-расм).