Хфх лек Хосилбеков

Tayanch iboralar: Ergonomika, mehnat fiziologiyasi, mehnat gigiyenasi, xavf-xatar,
«Inson-mashina-muhit» tizimi, Xalqaro Mehnat Tashkiloti konventsiyalari Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   H.E.G’oipov. Mehnat muhofazasi.- Toshkent, «Mehnat», 2000.
   

2.O.Qudratov, T.G’aniev Hayotiy faoliyat xavfsizligi.- Toshkent, «Mehnat” 2004.
3.G.I Belyakov Oxrana truda. - Moskva, «Agropromizdat», 1990.
4. Programma Sotrudnichestva mejdu Respublikoy Uzbekistan i Mejdunarodnoy organizasiyey truda na period 2000–2002 gg.

1. 
   . Hayot faoliyati xavfsizligi fanining ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati va mazmuni
   

Mamlakatimizda olib borilayotgan ijtimoiy siyosatning asosiy yo’nalishlaridan biri – respublikamiz fuqarolarini ishlab chiqarish jarayoni va boshqa holatlarda mavjud yoki vujudga kelishi mumkin bo’lgan turli xavfli va zararli omillar ta’siridan himoyalash, ularning ijtimoiy himoyasini qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlar asosida ta’minlash hamda sanitariya va gigiyena talablariga mos mehnat sharoitlarini yaratib berishdan iboratdir.
Respublikamizda ish beruvchi va ishlovchi o’rtasidagi munosabatlarni xalqaro
andozalarga mos holda tashkil etish maqsadida Xalqaro mehnat tashkiloti tomonidan ishlab chiqqan konventsiyalaridagi ishchi kelishuv, qiqrq soatlik ish haftasi, bayram kunlari ishlagani uchun haq to’lash, onalik huquqini himoyalash, majburiy mehnatni yo’q qilish, bandlik va faoliyat to’risidagi kelishuv, ishchilar vakilligi va mehnatni taqdirlash kabi masalalar keng o’rganilib, amaldagi qonun va boshqa me’yoriy hujjatlarda o’z aksini topgan. Ayniqsa respublikamiz mustaqillik yillarida Xalqaro Mehnat Tashkiloti konvensiyalarini ratifikatsiya qilinishi (C29 Forced Labour Convention, 1930 Uzbekistan,1992 ratified, C47 Forty-Hour Week Convention, 1935 Uzbekistan,1992 ratified, C52 Holidays with Pay Convention, 1936 Uzbekistan, 1992 ratified C98 Right to Organise and Collective Bargaining Convention, 1949 Uzbekistan, 1992 ratified, C100 Equal Remuneration Convention, 1951 Uzbekistan,1992 ratified, C103 Maternity Protection Convention (Revised), 1952 Uzbekistan, 1992,
ratified, C105 Abolition of Forced Labour Convention, 1957 Uzbekistan, 1997 ratified, C111 Discrimination (Employment and Occupation) Convention, 1958 Uzbekistan 1992 ratified, C122 Employment Policy Convention, 1964 Uzbekistan,1992, ratified, C135 Workers' Representatives Convention, 1971 Uzbekistan,1997 ratified) respublikmizning xalqaro maydondagi siyosiy mavqeini yanada mustahkamladi va jahon andozalariga mos keladigan mehnat qonunlari va boshqa me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqishga asos bo’ldi.
Hayot faoliyati xavfsizligi fani tarkibi jihatdan quyidagi qismlardan tashkil topgan:

• 
  hayot faoliyati xavfsizligining nazariy asoslari;
  
• 
  ishlab chiqarishda hayot faoliyati xavfsizligining huquqiy va tashkiliy masalalari;
  

5

• 
  ishlab chiqarishda sanitariya va gigiyena asoslari;
  
• 
  ishlab chiqarishda texnika xavfsizligi asoslari;
  
• 
  ishlab chiqarishda elektr xavfsizligi;
  
• 
  ishlab chiqarishda yong’in xavfsizligi;
  
• 
  favqulodda vaziyatlar turlari va ularning tasnifi;
  
• 
  favqulodda vaziyatlarda aholi va atrof muhit muhofazasining huquqiy asoslari;
  
• 
  tabiiy, radiatsion, kimyoviy va biologik favqulodda vaziyatlar tasnifi;
  
• 
  favqulodda vaziyatlarda qishloq xo’jalik inshootlarida barqarorlikni ta’minlash va kechiktirib bo’lmaydigan qutqaruv-tiklash ishlarini tashkil etish tadbirlari.
  

Insonni har qanday faoliyati davomida xavfsizligini ta’minlash qadimgi davrdan hozirgi kungacha muhim masalalardan biri bo’lgan va bo’lib kelmoqda. 1950-yil sentyabr oyida Germaniyaning Kyoln shahrida bo’lib o’tgan birinchi xalqaro kongresda, Hayot - faoliyat xavfsizligi fan sifatida qabul qilindi va mustaqil fan sifatida shakllanib o’z nazariyasi, uslubi va printsiplariga ega bo’ldi.
“Hayot faoliyati xavfsizligi” fani muhandislik psixologiyasi, psixofiziologiya, mehnatni ilmiy tashkil qilish, mehnat fiziologiyasi, mehnat gigiyenasi, antropometriya, ergonomika, texnikaviy estetika, huquqshunoslik, iqtisodiyot, sanoat ekologiyasi, tibbiyot, geologiya va boshqa fanlarning yutuqlariga asoslanib, ushbu fanlar bir biridan tadqiqot qilinadigan yoki
o’rganiladigan ob’ektlarining turi, ya’ni, “Inson-mashina”, ”Inson-muhit”, “Inson- mashinamuhit”
tizimlari bilan farq qiladi.
Mazkur ma’ruzalar kursi asosan ikkita asosiy qism:
-ishlab chiqarish faoliyati jarayonida xavsizlikni ta’minlash asoslari ( mehnat muhofazasi, xavfsilik texnikasi va ishlab chiqarish vositalari xavfsizligi);
-aholi va atrof muhitni, tabiiy, ekologik va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlarda muhofaza qilish asoslaridan iborat.