Хфх лек Хосилбеков

Zilzila, suv toshqini va boshqa tabiiy ofatlarda, hamda texnogen- falokatlarda qutqarish ishlari

Tabiiy ofat-bu tabiatning harakatga keltiruvchi hodisalari bo’lib, u aholining hayotini to’satdan izidan chiqishiga, moddiy boyliklarni vayron bo’lishiga va hatto odamlarni halok bo’lishiga olib keladi.
Tabiiy ofatlar favqulodda, to’satdan ro’y berishi bilan xarakterlanadi. Favqulodda holatlarga yer qimirlash, suv toshqini, sel, do’l, ko’chkilar, qor bosish, vulqon, tog’ qulashi va boshqalar kiradi. Bu hodisalar ishlab chiqarishni ishdan chiqaradi, xo’jalikning ayrim tarmoqlari vayron bo’ladi, odamlar qurbon bo’ladi, xalqning boyliklari yo’qoladi. Bu holatni oldini olish yoki ma’lum
darajada kamaytirish mumkin, agar oldindan ogohlantiruvchi choralar ko’rilgan bo’lsa.
Tabiiy ofat, xususan, toshqin qanchalik qisqa vaqtni qamrab olmasin, ma’lum talafotlar keltirishga sababchi bo’ladi. Shu jarayon bo’lib o’tgandan so’ng qanday ishlarni birinchi galda amalga oshirish kerak. Quyida shular to’g’risida to’xtalamiz.
Avvalo, har qanday tabiiy ofat yuzaga kelgan maydon va hududda o’ziga yarasha
antisanitariya holati yuzaga keladi. Buning oqibatida odamlar va tirik organizmlar o’rtasida yuqumli
zararlanish holati tarqaladi. Shu vaziyatdan chiqish uchun ma’lum muddatgacha faqat qaynatilgan
suv iste’mol qilish va quruq oziq - ovqatlar bilan chegaralangan ma’qul. Zarurat tufayli uy - joylardan boshqa yerga o’tilgandan so’ng qaytib kelinganda uyning holatini, atrof yo’laklarni sinchiklab ko’zdan kechirish kerak. Hech vaqt uyga kirishga shoshilmang.
Yog’ingarchilik o’tib ketgandan so’ng vodiyga tushishga xech vaqt shoshilish kerak emas, chunki birinchi sel oqimidan so’ng keyingilari takrorlanishi mumkin.
Odatda sel oqimlarining davriyligi 3 - 5 soat davom etadi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, sellarning yana bir xususiyati ular qo’shni davlatlar hududida boshlanib boshqa davlat hududiga
185
katta talafotlar keltirishi mumkin. Masalan, Farg’ona vodiysining daryolarida, Zarafshon daryosining yuqori qismlarida xuddi shunday manzara yuzaga kelishining bir necha bor guvohi bo’lganmiz. Albatta, bunday holatlarda xam, oldindan sel oqimlari keladigan yo’nalishlar bo’yicha
sel omborlari, ularni yo’naltiruvchi, tarqatib yuboruvchi maxsus gidroinshootlar qurilishiga katta
e’tibor berilishi lozim.
Kezi kelganda shuni aytish mumkinki, sel xavfi bor joylarda bo’lgan tumanlarda yirik masshtabdagi, ayniqsa kichik xo’jaliklarda 1:5000 va 1:10000 masshtabdagi xaritalar bo’lishi kerak.
Topografik xaritalar orqali sel oqimlariga qarshi kurashish, oldini olish, bashoratlash va ular oqibatlarini bartaraf etish chora-tadbirlari ishlab chiqish va aholini xamma tabaqalari o’rtasida targ’ibot ishlarini yo’lga qo’yish zarur. Vatanimizning qaysi hududlarida sel oqimlari paydo bo’lmasin, ularning tarkibiy qismi, yo’nalishi va ulardan keladigan zarar deyarli bir xilda namoyon
bo’ladi. Shuning uchun hukumatimiz tomonidan olib borilayotgan ijobiy tadbirlarda barcha fuqarolar faol ishtirok etishlari, ularni tezroq hayotga tadbiq etishlari va xavfsizlik chora - tadbirlarini amalga oshirishda har birimiz mas’ul bo’lishimizni davrning o’zi taqozo etib turibdi.
Toshqin tufayli uylarning devorlari zah tortishi, namgarchilik me’yoridan ortib ketishi oqibatida inshootlar bardoshligi zaif bo’lib qoladi, natijada uncha katta bo’lmagan tashqi kuch
ta’sirida binolar qulab ketishi mumkin. Suv to’planib qolgan joylardan alohida yo’laklar hosil qilib
yurish joylarini tashkil etish kerak. Xonalarni diqqat bilan ko’zdan kechirib chiqilgandan so’ng eshik va derazalarni mustahkamligiga ishonch hosil qilganingizdan keyin ularni ochib qo’ying. Xona ichida qolgan oziq-ovqatni iste’mol qilishdan o’zingizni saqlang. Mavjud asbobuskunalardan,
ayniqsa elektr asboblaridan foydalanishda nihoyatda ehtiyot bo’ling. Chunki to’liq