Хфх лек Хосилбеков

Joylarni radioaktiv zaharlanishi - yer usti va yer osti yadro portlashlari natijasida, yadro zaryadini tashkil qiluvchi uran va plutoniy parchalanayotganda reaksiyaga kirmay qolgan qoldiqlari

joylarni, qurol konstruktsiyasi va tuproq elementlari sun’iy radioaktivlik bilan ifloslaydi.
Portlash
natijasida hosil bo’lgan olov shariniig tovushi bilan sun’iy radioaktivlikka ega uran parchalanishi
qoldiqlari va kimyoviy elementlar erib, zarrachalar kondensatsiyasi jarayoni sodir bo’ladi.
Mana
shularning hammasi shamol yo’nalishida havo bilan aralashib og’irlik kuchi ta’sirida portlash va
undan ancha uzoq rayonlarda ham sigaret tutuni formatsida ko’zga ko’rinmaydigan radioaktiv moddalar asta-sekin yer yuzini qoplaydi.
Odamlarning nurlanish kasalligi. Yengil darajadagi nurlanishda bosh og’riydi, quvvat
ketadi, qonda ma’lum darajada leykotsitlar kamayadi. Yengil darajadagi kasallik 150-250 R miqdor
olganda rivojlanadi.
O’rta darajali nurlanishda asabning buzilishi, qayt qilish, leykotsitlarning qonda kamayishi bilan ifodalanadi. Asoratlar bo’lmaganda odamlar bir necha haftada tuzalib ketadi. O’rta darajadagi
nurlanish kasalligi 250- 400 R miqdor olganda rivojlanadi.
Nurlanish darajasining og’ir shakli 400-600 R miqdor olganda sodir bo’ladi. Bunda kuchli bosh ogrigi, aylanishi, ichdan qon ketish, teriga qon quyilishi, shilliq pardalarning nekrozi kuzatiladi. Organizmning himoya vositasi pasayib ketganligi sababli turli asoratlarni keltirib chiqaradi. Nurlanishning og’ir shakli 600 R bo’lganda kelib chiqadi va o’limga olib keladi. Radioaktivlikni atrof muhitga ta’siri. Cho’kindilarning 40% dan 90% gacha o’simlik
161
barglari tutib keladi. Shamol yoki yomg’irdan so’ng radioaktiv chang yuvilib ketadi va radioaktivlik
ancha pasayadi. O’simliklarning nurlanishga sezgirligi turlicha. Yuqori sezgirlikka loviya, makkajo’xori, javdar, bugdoy ega bo’ladi. O’rta sezgirlikka no’xat, yasmik, so’li, arpa, kungaboqar
ega. Yadro portlashlari natijasida suv havzasining chetlari nurab, suv havzasi zararlanadi.
Ko’plab
baliq va boshqa hayvonlar nobud bo’ladi. Radioaktiv moddalar berkitilmagan ovqatlarga, suvni, yem-xashakni zararlaydi. Ularga radioaktiv modda 5 sm gacha o’tadi. Yer osti, yer usti, suv osti portlashlarda changlar bino, inshootlarni, yem-xashakni, texnikalarni zararlaydi.