Хфх лек Хосилбеков

Yer ko’chishi – surilma. Respublikamizning tog’li, tog’ oldi, daryo bo’ylari hududlarida yashaydigan aholi va xalq xo’jaligi ob’ektlariga katta xavf tabiiy ofatlardan biri yer ko’chishi - surilmadir.
Yer ko’chishi - yer yuzasi bo’lagining yonbag’ir bo’yicha gravitatsion kuch ta’sirida surilishi, siljishiga aytiladi.
Sel -suvning mexanik faoliyatidan yuzaga keladigan murakkab jarayon bo’lib, turli omillarning (iqlim, gidrologik, geomorfologik, geologik va b.) o’zaro ta’siri natijasida vujudga
keladi. Uning tarqalishida mahalliy sharoit alohida o’rin egallaydi. Sel vujudga keladigan yoki sodir
bo’lish ehtimoli yuqori bo’lgan joylarni sel o’chog’i deb yuritiladi. Sel o’chog’i paydo bo’lishining
asosiy ko’rsatkichi gidrometeorologik sharoit hisoblanadi. Uzoq muddatli jala yog’ishi va muzliklarning qisqa muddatda kuchli erishi oqibatida daryo o’zanlaridagi suv miqdori keskin ko’payib ketadi. Natijada suv bilan aralashgan (qum, shag’al, dag’al bo’lakli jinslar) oqim paydo
bo’lishi natijasida maydonning quyi qismlarida katta kuchga ega bo’lib ko’pgina qo’poruvchilik 141
ishlarini amalga oshiradi.
Toshqin bu tabiiy ofatlar ichida katta talafotlar keltiradigan, aholini og’ir tahlikaga soladigan va qisqa vaqt ichida shiddatli bo’ladigani suv toshqinlaridir.
Toshqin - daryolar, soylar, dengizlar, ko’llarda suv satxining keskin ko’tarilishi oqibatida yuzaga kelib, yer yuzasining katta maydonlarini vaqtincha suv bosishidir.
Selli toshqinlar odatda qisqa vaqtda paydo bo’lib, asosiy xususiyatlaridan biri shitob bilan
suv kelishi oqibatida suv inshootlari atrofini, qirg’oqlarni, ba’zan to’g’on va ko’priklarni yuvib ketadi.
Tuproq yemirilishi. Tabiiy ofatlarni yana biri turi bu tuproq yemirilishi, yuvilishi
oqibatida yer yuzasining biologik xususiyati yo’qolib borishi oqibatida yerlarni cho’lga aylanish jarayonidir.
Dunyo miqyosida tuproq yemirilishi yerlarni tabiiy ravishda cho’lga aylanishi XX asrning oxirlariga kelib inqiroziy holatni namoyon etmoqda. Buning asosiy sababchisi yer ichki qismi va yuzasida bo’layotgan o’zgarishlar, harakatlar natijasi bo’lsada, ayrim davlatlar hududlarida tabiiy
tuproq hosil bo’lish jarayonining juda sust borayotganligidadir.