Hdp lc hdp learning center

12.2 Aylana. Aylananing urinmasi, vatari, radiusi, diametri

• 
  Tekislikda berilgan nuqtadan bir xil uzoqlikda joylashgan nuqtalar to’plamiga aylana deyiladi. Berilgan nuqta aylananing markazi deyiladi.
  
• 
  Aylana nuqtalaridan uning markazigacha masofa aylananing radiusi deyiladi. Aylana nuqtasini uning markazi bilan tutashtiruvchi har qanday kesma ham radius deyiladi.
  
• 
  Aylananing ikkita nuqtasini tutashtiruvchi kesma vatar deyiladi.
  
• 
  Aylana markazidan o’tuvchi vatar diametr deyiladi.
  
• 
  Aylananing nuqtasidan uning shu nuqtaga o’tkazilgan radiusiga perpendikulyar holda o’tuvchi to’g’ri chiziq aylanaga urinma deyiladi. Bunda aylananing bu nuqtasi urinish nuqtasi deyiladi.
  

12.3 Aylananing uzunligi

• 
  Aylana uzunligi: , bunda - aylananing uzunligi, aylana radiusi va Pifagor soni ( =3.1416… bo`lgan irratsional son bo`lib u aylana uzunligini shu aylana diametriga nisbatiga teng)
  

Mavzuni o’zlashtirish uchun misollar
1. Radiusi 8 ga teng bo’lgan aylananing uzunligini toping
2. Diametri 18 ga teng bo’lgan aylananing radiusini toping
3. Radiusi 6 bo’lgan aylananing eng katta vatarini toping.
12.4. Aylana yoyining uzunligi

• 
  Aylananing markaziy burchagiga mos keluvchi qismiga aylana yoyi deyiladi.
  
• 
  A ylanadagi yoy uzunligi: bunda, berilgan yoyga to’g’ri keluvchi markaziy burchak.
  

Mavzuni o’zlashtirish uchun misollar
1. Aylananing markaziy burchagi 90⁰, u tiralgan yoy uzunligi 15 sm bo’lsa, aylananing radiusi nеcha sm ?
2. Uzunligi 30 ga tеng bo’lgan aylananing 60⁰ li yoyini tortib turuvchi yoy uzunligi qancha?
3. Radiusi 8 ga tеng aylananing radianga tеng bo’lgan yoyining uzunligini aniqlang.
Amaliy qism:
1. To’g’ri burchakli uchburchakning katеti 2 ga , qarshisidagi burchak 60⁰ ga tеng. Shu uchburchakning gipotеnuzasini toping.
2. Kichik tomoni 2 ga tеng bo’lgan uchburchakning burchaklari 1: 2: 3 kabi nisbatda bo’lsa, uchburchakning pеrimеtrini toping.
3. Uchburchak burchaklarining kattaliklari nisbati 2: 3: 1 kabi, kichik tomonining uzunligi esa 5 ga tеng. Uchburchakning katta tomoni uzunligini toping.
4. To’g’ri burchakli uchburchakning o’tkir burchagi 60⁰ ga, gipotеnuzasiga tushirilgan balandligi 9 ga tеng. Bеrilgan uchburchakning gipotеnuzasini toping.
5. ABC to’g’ri burchakli uchburchakda gipotеnuzaga CD balandlik o’tkazilgan. Agar ∠B=60⁰ va BD =2 bo’lsa, gipotеnuzaning uzunligini toping.