Gemoglobinuriya -siydik bilan erkin, eritrotsitlar bilan birikmagan gemoglobinni ajralishiga aytiladi. Gemoglobinni siydikda paydo bo‘lishi u eritrotsitlarni qon tomirlarida intensiv parchalanishini ko‘rsatkichi bo‘lib, masalan guruhlari to‘g‘ri kelmaydigan qon quyilganida, fenol va boshqa kuchli gemoliz chaqiruvchi moddalar bilan zaharlanishlarda kuzatiladi. Gemoglobinuriyani eritrotsitlarni kuchli parchalanishini chaqiruvchi kasalliklarda (ot va qoramollarni piropilazmozlarida) kuzatiladi. Tajribalar davrida gemoglobinuriyani qonga distirlangan suv yuborib chaqirish mumkin. Gemoglobin eritrotsitlarni 1/6 qismi qon tomirlarida tez parchalanganida siydikda uchraydi. Paroksizmal (pristupoobraznie) gemoglobinuriya kuchli muskul ishlarida, tanani kuchli sovishidan, muzlagan suv ichirilganida (sog‘in sigirlarda) hosil bo‘ladi. P. Gemoglobinuriyani asosida immunobiologik reaksiya turib, hayvonlar qonining tarkibida xususiy autoantitela bo‘lishi bilan bog‘liq bo‘lib, u past haroratda eritrotsitlarga gemolitik ta’sir ko‘rsatadi. Tajribalarda aniqlanishicha p.gemoglobinuriya bilan kasallangan hayvonlar qon zardobi shu turdagi hayvonlar eritrotsitini parchalash xususiyatiga ega. Sog‘lom hayvonlar eritrotsiti bu xususiyatga ega emas.
Gemoglobinuriya hamma vaqt ham gemoglobinemiya oqibatida yuzaga keladi, lekin ko‘pchilik holatlarda gemoglobinni siydikda paydo bo‘lishi eritrotsitlarni parchalanishi bilan bog‘lab, siydikga o‘zgargan holatda tushadi. Masalan: siydik chiqaruvchi yo‘llarga qon quyilganida. Bunga yolg‘on gemog-lobinuriya deyiladi vabu vaqtda gemoglobinemiya yuzaga kelmaydi.
Mioglobinuriya-odatda ko‘pchilik holatlarda otlarda uchraydi. Siydik tarkibida katta miqdorda mioglobinning ajralishi siydikga kizg‘imtir, to‘q qizil va hatto qora rang beradi. Mioglobinuriyani kelib chiqishini muskullardagi oksidlanish jarayonlarini buzilishi va ularda moddalar almashinuvining buzilishi natijasida kislotali moddalarni to‘planishi bilan bog‘liqdir. Kolloid moddalarni fizika-ximiyaviy xususiyatlarini o‘zgarishi muskul oqsillari bilan mioglobin birikmasini turg‘in bo‘lmasligi natijjasida mioglobin muskullardan ajralib qonga tushib, siydik bilan ajralishiga sabab bo‘ladi.
Glyukozuriya-siydik bilan qand ajralishi. Sog‘lom hayvonlarda glyukoza to‘lig‘icha buyrak kanalchalarida reabsorbsiyalanadi. Qandni siydikga o‘tishini ta’minlovchi pog‘ana konsentratsiyasi 140-190 mg%ni tashkil etadi. Shuning uchun qandning siydikda paydo bo‘lishi uni qondagi konsentratsiyasini pog‘ana konsentratsiyasidan yuqori bo‘lishiga bog‘liq. Glyukozuriya turli xil yo‘llar bilan kelib chiqadi.
1.Alimentar yoki oziqa tarkibida ko‘p uglevodli, engil parchalanuvchi oziqalardan qand lavlagi bilan oziqalanganida
2.Glyukozuriya uglevodlar almashinuvini boshqaruvchi nerv mexanizmlarining buzilishidan hosil bo‘ladi. Buning uchun K. Bernar tajribalarda glyukozuriyani to‘rtinchi miya qorinchasini tubiga ukol qilganida hosil bo‘ladi. Jigardan glikogenni kuchli parchalanishi hisobiga giperglikemiya hosil qilib, glyukozuriya rivojlanadi. Bosh miyadagi patologmik o‘zgarishlar miyaning yallig‘lanishi, shikastlanishi va boshqa shunga o‘xshash o‘zgarishlar glyukozuriya hosil qiladi. Glyukozuriyani nerv sistemasining turli qismlarini qo‘zg‘atib, hamda qo‘rqish va boshqa ematsinol holatlarda kuzatiladi. Emotsianal glyukozuriyani kelib chiqishi buyrak usti bezining mag‘iz qavatining adrenalin gormonini ajralishini kuchaytirib, jigar glikogenini glyukozaga aylantirishi hisobiga hosil bo‘ladi. Endokrin bez gormonlaridan adrenalin, gipofiz oldingi qism gormonlarining ta’siri hamda ularning giperfunksiyasi glyukozuriyalarga sabab bo‘ladi. Glyukozuriyani uzoq muddat davomida ajralishiga qandli diabet deyiladi. Buyrak faoliyatiga bog‘liq bo‘lgan glyukozuriyalar buyrak kanalchalarida glyukozani reabsorbsiyalanishni buzilishidan ham hosil bo‘ladi. Bu xildagi glyukozuriyalarda qondagi glyukoza miqdori me’yorda bo‘ladi yoki buy-rak orqali glyukozani ajralishi kuchayganida kuzatiladi. Tajribalarda buyrak faoliyatiga bog‘liq glyukozuriyani teri tagiga floridzin glyukozidini yuborib «olma va boshqa daraxtlarning po‘stloq qismidan olinadi» hosil qilinadi. Floridzin buyrak kanalchalar epiteliylarida fosforlanishni buzib glyukozani qayta so‘rilishini buzadi.
