Hayvonlar morfologiyasi

Bo‘g‘imlarning tuzilishi, tiplari va harakati
Sinovial bo‘g‘imlar suyaklar bo‘g‘im yuzalarining o‘rtasidagi birmuncha erkin harakatiga imkoniyat yaratib, uning darajasi sinovial bo‘g‘imning turiga bog‘liq. Sinovial bo‘g‘imning harakati bitta yoki bir nechta kesimlarda bo‘lishi mumkin.
Qishloq xo‘jaligi hayvonlarining bo‘g‘imlari nihoyatda xilma – xil bo‘lib, bu ularning harakati bilan bog‘liqdir. SHu sababli bo‘g‘imlar bir qancha xillarga bo‘linib o‘rganiladi.
Harakat o‘qi bitta bo‘lgan, yana g‘altaksimon bo‘g‘imlar - bu xildagi bo‘g‘im hosil qiladigan suyaklarning birida silindirsimon bosh, ikkinchisida mos keladigan cho‘qurcha bo‘ladi. Harakat o‘qi bo‘g‘im boshchasidan suyak bo‘ylab uning markazidan o‘tadi. Bunda bukilish va yozilish harakatlari sodir bo‘ladi. Bunday bo‘g‘imlar yon tomonlarga qarab harakatlanmaydi, chunki yon tomonlarida bukilishga halaqit beruvchi qirra bor. Hayvonlarning tirsak va armoq bo‘g‘imlari ana shunday bo‘g‘imlarga kiradi.
Vintsimon bo‘g‘im – articulatio cochlearis s.spiralis ning g‘altaksimon o‘yig‘i bir tekis bo‘lmay vint hosil qiladi. Harakat vaqtida xuddi vint buralgandek aylanadi. Otlar va itlarning boldir – oshiq bo‘g‘im bo‘nga misol bo‘ladi.
Aylana bo‘g‘im – artuculatio trochioidea yuzalari yon tomonda bo‘lib birdan – bir harakat o‘qi suyakning uzunasiga burchak hosil qilmaydi, suyak uzuunasiga yotadi. Bunday harakatni tirsak, bilak suyagi va atlan bilan epistrofey oralig‘idagi bo‘g‘imlarda ko‘rish mumkin.
Harakat o‘qi ikkita bo‘lgan bo‘g‘imlar ellips shaklli va egarsimon bo‘g‘imlarga bo‘linadi.
Ellips shaklli (tuxumsimon) bo‘g‘im -articulatio ellipsoidea boshchasining shakli ellipsoidning bir qismiga o‘xshaydi, uning bo‘g‘im chuqurchasi bo‘g‘im boshchasiga mos keladi. Bularning bir – biriga teng ikkita o‘qi bor, shu o‘q atrofida bukilish va yozilish, uzayish va yig‘ilish harakatlari vujudga keladi. Ularning bo‘g‘im kapsulasi ancha salqi bo‘ladi. Ensa, atlant bo‘g‘imlari ana shunday bo‘g‘imga kiradi.
Egarsimon bo‘g‘im - articulatio sellaris ni hosil qiluvchi suyaklarning birikuvchi uchlari har xil bo‘ladi, ya’ni birining uchi botiq, egarsimon, ikkinchisiniki esa qavariq bo‘lib. botiqqa kirib turadi. Harakat vaqtida bo‘g‘im ana shu chuqurcha ichida har tomonga aylanadi. Qovurg‘a bo‘rtigining birikadigan bo‘g‘imi bunga misol bo‘ladi.