Hayrat ul-Abror (I- qism) Alisher Navoiy

Hayrat ul-Abror (III- qism) 
Alisher Navoiy 
38 
http://ziyonet.uz/ 
tomonda qator-qator mevali daraxtlar; ularning saf-saf boʻlib turib jela tortayotgani hind 
baliqchilarining saflarini eslatadi. Ularning hammasi yalangʻoch va bir tekisda qora, soy 
suvidan ularning hammasiga zanjir bogʻlangan. Shamolning qattiqligidan ular yalangʻoch 
asirlar toʻdasi kabi ingraydilar. Barglar barg emas, yoqish uchun bir toʻplam oʻtin; 
shoxlarini esa doʻzaxning kundasi desa boʻladi. Jannat gulshaniday bir joy doʻzaxga 
aylanib, doʻzax uning oldida behishtning bogʻiga oʻxshab qoldi. 
Umr gulshanida yuz bergan kuz va bahorning ham ana shu gulistondagi ahvol bilan 
oʻxshashligi bor. Umr quyoshi chiqadigan vaqt boʻlib, inson tanasi hamalga kirib, amal 
ola boshlagach, gʻuncha oʻzida yoʻq darajada kula boshlaydi; xaddan ortiq koʻp gullar 
ochiladi. Etilib ochilgan har gul jilva qilib, gʻunchaning begʻamligi ham dilkash 
koʻrinadi. Bu vaqtda insonning maqsadi oʻynash, yeb-ichishdir. U shu ikki ish bilan 
shugʻullangani shugʻullangan. Aql sham’i uning miyasini yoritgunga qadar, koʻngliga 
aqliy sezgi tushgunga qadar, uning yangi nixolday qomati choʻzilib, sodda miyasi aql 
bilan toʻla boradi. Bora-bora goʻzallarning yuzi gul rangiga oʻxshashini, gʻamzalariqon 
toʻkishini, koʻzlari naqadar oʻynoqiligini, uning oʻz koʻzlariga noz qiliqlarini 
oʻrgatganini, qiliqlarni esa unga afsungar oʻrgatganini tushuna boshlaydi. U jafo qilib, 
odamlarning jonini, qoshini yoy, kiprigini oʻq qilib ovlaydi. Oshiqning koʻzini uyquga 
rom etgan boʻlib, uning koʻzlariga uyquni harom qiladi. Qadah koʻtarib, yuzini oʻtdek 
qizartiradi; dini islomdan esa tutun chiqaradi. Bazmda u labini mayga tekkizish bilan 
jonini, aql-xushini nobud qiladi. May labida yongan oʻtni tezlashtirib, terlab, yuzi 
qizargandek boʻladi. Bu may oʻtidan ham yonuvchi oʻt bormi? Ularga suv tegishi bilan 
battar yonadi-ya! Mayin tuklar orasidagi la’li lablari kulib, oʻzining obi hayoti bilan 
oshiqlarni xalok qiladi. 
Uning yuzida mayin tuklar safga tizilishi bilan rangidan sabzalik va gullik bartaraf boʻla 
boshlaydi. Bogʻ endi chechak va gullarni tark etib, navbat barg bilan mevaga keladi. Bu 
xolatda inson tab’i yengiltaklikdan nafratlanib, odamda vazminlik va idrok paydo boʻla 
boshlaydi. Jahl va xato xirmoni mingta boʻlsa ham, ilm mash’ali ularni kul qiladi. Inson 
kabi daraxt ham xashamatli kiyim kiyib, ilmu adab mevasini beradi. Inson ishi doim 
jununni daf etish, odati barcha fanlarni egallash boʻladi. Birov tafsirlarni oʻqib 
bahramand boʻlsa, birov hadislarni oʻrganib e’tibor topadi. Birov madrasani oʻziga 
oromgoh qiladi, birov xonaqohda xilvatga chekinadi. 
Yoshlik mahalining mevalari toʻkilib boʻlgach, baqo gulshanining obi-tobi keta 
boshlaydi. Qomat daraxti gʻam yelidan bukilib, chehra guli xazon bargiga aylanadi. Tan 
koʻchatida ham barg yozish havasi yoʻqolib, bunday havasni sovuq havo uchirib olib 
ketadi. Yuz ham xazon bargining rangiga kirib, uning sarigʻligi bolalarga kulgi. Koʻzlar 
uyning burchagini talashib qisiladi; qoshlar esa bu uyning eshigiga parda osa boshlaydi. 
Koʻz bu uyning burchagiga kasal boʻlganidan kiradi, qoshlar esa quyosh nurini toʻsish 
uchun parda tutadi. Tuprogʻda, toʻtiyoda koʻrish qobiliyati qancha boʻlsa tugʻma koʻrda 
shuncha. Koʻzning koʻrish chirogʻi oʻchgandan keyin, har qanday shisha oynak unga eski 

---