Hayrat ul-Abror (I- qism) Alisher Navoiy

Hayrat ul-Abror (III- qism) 
Alisher Navoiy 
16 
http://ziyonet.uz/ 
Bitilgan sahifa bejalgan, muxrlar ham toʻlin oyday bekamu koʻst. Lekin unga e’tibor 
berib chuqurroq qaralsa, asli ma’nosi haqida oʻylab koʻrsang, har bir chiroyli soʻzi yuz 
mashaqqatni bildiradi; har bir gulining ichidan yuzta tikon chiqadi. Undagi har bir sarv 
va koʻkat oʻq va nishtar, sunbul bilan gul tutun va choʻgʻ boʻlib chiqadi. «Shariat»dagi 
«ayn» baloning «gʻabn»i boʻlib, toʻgʻri yozilishiga kelganda, undagi har soʻz xato. Kimki 
sahifani shu xilda bezasa, uning boʻynini qalamning boʻynidek uzish kerak! 
Yana biri devonxona kotibi boʻlib, dev ham uning ishlariga hayron qoladi. Taqdir unga 
«amaldor» deb ism qoʻygan. Ushbu amal unga dorni nasib ettirgan. Shu amali tufayli u 
qadah-qadah may ichadi. Qalamning tovushi unga nayning kuylashiga oʻxshab tuyuladi. 
Oʻz amaliga magʻrur boʻlib, qalamini kuylatar ekan, nayining ovozi uyni koʻtarib 
yuborayotganday boiadi. 
U oʻz qalamining uchini siyoxga botiradi; siyoxi esa tutunga oʻxshab butun olamni 
qoraytiradi. Uning qalami odamlarni kuydirish uchun oʻtin. Bu oʻtning tutuni esa 
falakdan ham oʻtib ketadi. 
Bu ishdan davlatning qoʻriqchisi - shoh bexabar: davlatining ustunlari esa poraxoʻr 
boʻlib ketgan. Talonchilarni mamlakatga xokim qilib qoʻygan. Ularning har biri islom 
uyini buzuvchi dinsizdir. Ular kosibga ham, dehqonga ham barobar zulm qiladilar; kosib, 
dehqon u yoqda tursin, sultonning oʻziga ham. 
Ulardan birontasi qaysi bir viloyatga bormasin, odamlarning uyida, bogʻida bazm quradi. 
U uyning egasi ichmaydigan mazxabdan boʻlsa ham, uning birinchi talab qiladigan 
narsasi yaxshi maydir. U uyning qari egasini ichirib mast qilib, uning xotinini xotin topib 
kelishga yuboradi. Oʻradagi urugʻlik arpasini otiga yegizadi. Uydagi tovuqlarini odamlari 
tutib eydi. Xullas, oʻsha’uyga balo keladi, balo emas, balki vabo yogʻiladi. Hamma yoqda 
yigʻi, oh, afgʻon. Bu bir oʻtu, uni yel bilan toʻfon olib kelganday. 
Kentning arbobi bilan bu bir-ikki zolim birlashadi. Zulmda u xoja boʻlsa, bu ikkisi goʻyo 
uning pahlavonlari. Bir-biri bilan ular shunday doʻstki. koʻrsan kishi ularni aoʻvo magʻiz 
bilan noʻst devishadi. Davlat molini doʻstlariga yashirincha sotishadi. Oʻn oltinlik narsani 
bir oltinga oʻtkazishadi. Bu haqda tezda xujjat ham tuzishadi. Xalqqa oʻzlaricha mayda 
soliq ham solishadi. Birni besh-oʻn deb yozib, xujjat xati tuzishadi. Buning uchun Xudo 
ularning qoʻlini qalamday kessa arziydi. 
Natijada bu zulm qiluvchilar boyib, bir qancha zulm chekkanlar barbod boʻladi. Uning 
boshi uning qalamining uchidek ikkiga boʻlinsin! Gavdasi esa qogʻoz osilgandek osilsin! 
Bu «yaxshilar» sartlar bilan qancha til topsa, ularning yordamchilari turklar bilan ham 
moslashib keta beradilar. 
Bu noma’qbul(kotib)lar bir necha sanoq boʻlgani kabi, ularning maqbullari ham bir necha 
sanoqdan iborat? Ularning birinchisi gavhar sochuvchi munshidir. U goh maktub yozadi, 
goh farmon. Maktubidan xijronga asir boʻlganlar shod, nomasi esa maktubidan ham 
yaxshiroq. Nomasidan kishi oʻziga kerakli soʻzlarni topadi, goʻyo bunday soʻzlarni gul 
sahifasidan bulbul topib oʻqiganday. U bitgan sahifani oʻqib, soʻzga chechan ma’shuqa 
ham kulib, xursand, xuddi toʻti oʻz aksini koʻzguda koʻrganday, (chunki uning yozgan 

---