Hayrat ul-Abror (I- qism) Alisher Navoiy

Hayrat ul-Abror (II- qism) 
Alisher Navoiy 
 
67 
http://ziyonet.uz/ 
Bu xil pastliklar biri biridan qiziq boʻlib, hayo va adab yoʻli bilan daf boʻladi. Quyosh 
bayrogʻi jilva sochib, kecha qorongʻiligi yer ostiga kirgach, masxaraboz mast xolda 
baqirgan, chaqirgan; aqlli odamlar esa gapni shoshmasdan gapiradi. Tulkii va it (har xil 
qiliqlari bilan odamlarga) kulgi eshigini ochadi; u odamlar sherni koʻrsa, uyidan qochadi. 
Bu aytganlarimizning oti tavozu’dir, tavozu’ning sifati esa adabdir. Aql uning haqida 
maqtovdan boshqa soʻz aytmaydi, lekin u hammada bir xil mavjud emas. Tavozu’ni har 
kishining ahvoliga loyiq koʻrsatish kerak; koʻrsatgan tavozu’ing uning ahvolining 
koʻrinishiga muvofiq boʻlsin. Qulga bek ortiqcha tavozu’ koʻrsatsa, oʻziga azob-uqubat 
iplarini orttirgan boʻladi. Gadoning oldida sajda qilish marhamat emas, unga bir tanga 
bersang, bu unga nisbatan marhamat koʻrsatishdir. Oʻrindan turib, bolaga joy berish ham 
adabdan emas; keksalar bu ishni adab hisoblashmaydi. Bunday ahvolda u mutakabbir 
hisoblanib, sen yengiltaklik qilgan boʻlasan. Ayt, bu ikki ishni odamlar nega qilishi 
kerak? 
Garchi adablilik shartlarini saqlash juda zarur boʻlsa ham, ammo buni har bir odamning 
darajasiga qarab bajarish kerak. Bir kishi sendan martabada past boʻlsa, uni sen oʻzingga 
tobe’ xolda koʻrsang, garchi u oʻzi senga tobe’, bogʻliq boʻlsa ham, koʻnglung uning 
qaygʻulariga sherik boʻlsin. Farz va sunnat qoidalari shunday ma’qulki, ularni hammaga 
oʻrgatish majburiydir. Senga tobe’ kishilardan biri bunga xilof ish qilsa, uiarxi tekshirib 
turish sen uchun farzdir. Qiyomat kuni seni chaqirganlarida, nima savol boʻlsa, sen javob 
berasan. Ularga gʻamxoʻrlik qilish sening boʻyningdadir; tirikchilik yozuqlari ham sening 
qoʻyningda. Barchasiga doʻstlik qilish senga vojibdir. Yaxshi-yomon ishidan xabardor 
boʻlib turish ham. 
Tavozu’ sifatiga ega boʻlish umidi bilan u dunyo xavfidan qoʻrqib, shul qoʻl ostingdagi 
jamoatga shuncha ta’zim qilding. Agar bolalaring va xotining boʻlsa, ularga ham shu 
ishni qilishing kerak. Yosh bolaga nisbatan eng zarur ish, bilki, uni kichkinaligidan 
parvarish qilishdir. Qatrani sadaf tarbiya qilgani uchun odamlarning boshiga chiqib 
sharaf topdi. 
Tarbiyaning biri bolaga yaxshi ot qoʻyish boʻlib, uni oti bilan chaqirganlarida u 
uyaladigan boʻlmasligi kerak. Ismda tafovutlar koʻp paydo boʻladi; birining ismi Husayn 
boʻlsa, boshqa biriniki Yazid . Tarbiyaning yana biri unga ilmu adab oʻrgatish uchun 
muallim chaqirishdir. It yetuk ta’lim olgani sababli u tishlab kelgan ov xalol hisoblanadi. 
Yuvgan bilan toza boʻlmaydigan it olim boʻlgan ekan, oʻgiing bilimsizligicha qolib ketsa, 
ajab kamchilik boʻladi. Unga sening shafqat qilishing foydalidir, lekin buning ortiqchasi 
zarar. Voqe’ boʻladigan balolardan uni oʻz mehring bilan asrashing bolang oldida sendagi 
tavozu’ni bildiradi. 
Xotining uyda oʻltiradigan boʻlgach, shariat yoʻli bilan uni hurmat qil. Nafaqa bilan 
oʻzingni undan ayama; joningni ham ortiq darajada qiynab yuborma. Kiyadigan kiyimini 
ham ortiq darajada rang-barang qilib yuborma. Kiysa ham hujrada, vaqti bilan kiysun. 

---