Hayot faoliyati xavfsizligining madaniyatini shakllantirish asoslari

Parametr - faollik komponentlari bo'yicha talabalarda hayot faoliyati xavfsizligi 
madaniyatini aniqlash mezonlari 
Baholash 
parametrlari 
D a r a
pastki 
j a l a 
o‗rtacha 
ri 
yuqori 
turtki 
O'z-o'zini yo'q 
qilishga intilish. 
Hayotning zararli va 
xavfli omillarini 
engishga intilish. 
Hayotning zararli va 
xavfli omillarini 
oldini olish va 
minimallashtirishga 
intilish 
bilimlar 
Xavfsizlik to'g'risida 
tarqoq ma'lumot 
Hayotning asosiy 
zararli va xavfli 
omillari va ularni 
qanday engish haqida 
bilim. 
Hayotning zararli va 
xavfli omillari va 
ularni oldini olish va 
bartaraf etish usullari 
to'g'risida bilimlar 
tizimi. 
ko'nikmalar 
Tanish muhitda 
xavfsiz harakat qilish 
ko'nikmalariga ega 
bo'lish. 
G'ayrioddiy, qiyin 
sharoitlarda xavfsiz 
harakatlar 
ko'nikmalariga ega 
bo'lish 
G'ayrioddiy, xavfli, 
ekstremal holatlarda 
xavfsiz xatti-
harakatlar 
ko'nikmalariga ega 
bo'lish. 
yaratish 
Tanish sharoitlarda 
xavfsiz xatti-
harakatlar usullaridan 
reproduktiv 
foydalanish tajribasi. 
Muayyan sharoitlarni 
hisobga olgan holda 
ma'lum bo'lgan 
xavfsizlik usullarini 
tiklash tajribasi. 
Xavfsizlikning yangi 
usullarini ijodiy 
rivojlantirish 
tajribasi 
o'z-o'zini nazorat 
qilish
Faoliyat natijalari 
bo'yicha xavfsizlik 
standartlariga rioya 
qilish ustidan o'zini 
o'zi boshqarish. 
Xavfsizlik 
standartlariga rioya 
etilishini bosqichma-
bosqich o'z-o'zini 
boshqarish. 
Xavfsizlik 
choralariga rioya 
qilishni oldindan 
bashorat qilish. 
Ko'rsatkichlardan foydalangan holda talabalarning xavfsizlik madaniyatini shakllantirish 
darajasi (xavfsiz hayot uchun motivatsiyani shakllantirish, xavfsizlik, bilim, ko'nikma, 

---

199 
dunyoqarashga tayyorlik, axloqiy tayyorgarlik va boshqalar) quyidagi ko'rsatkichlar bo'yicha 
ajratilgan: 
- xavfli vaziyatlarga tayyorlik: qiyin, xavfli, ekstremal, favqulodda vaziyatlar, tanqidiy 
holatlar; 
- xavfsizlik muammolarini hal qilishda ijodkorlikka tayyorlik (reproduktiv, samarali va 
ijodiy darajalar); 
- yuqoridagi parametrlarga muvofiq talabalar uchun hayot faoliyati xavfsizligi 
madaniyatini shakllantirish darajasi (xavfsiz hayotga bo'lgan motivatsiyani shakllantirish, 
xavfsizlikni bilish, ko'nikma, mafkuraviy tayyorlik, axloqiy tayyorgarlik va boshqalar) 
ko'rsatkichlardan foydalangan holda ajratilgan:
- hayotning zararli va xavfli omillarini oldini olish, minimallashtirish va bartaraf etishga 
tayyorlik;
- xavfsizlik bo'yicha bilimlarni shakllantirish: empirik, nazariy bilimlar; 
- tanish va odatiy bo'lmagan vaziyatda xavf-xatarga tayyorlik.
-shovqinlar va to'siqlar, kutilmagan to'siqlar bo'lganda xavfsizlikni ta'minlashga 
tayyorlik;
- etarli ma'lumot mavjud bo'lganda va yaqinlashib kelayotgan xavf va o'zini himoya 
qilish choralari to'g'risida ma'lumot etishmasligi sharoitida harakatga tayyor bo'lish; 
- xavfsizlik muammolarini o'z-o'zidan hal qilishga tayyor bo'lish va omon qolish uchun 
birgalikda harakat qilish; 
- talaba xavfsizlik sohasidagi bilimlarni (hayot, bo'sh vaqt, sport, iste'mol va hokazo) 
qo'llashga tayyor bo'lgan hayot yo'nalishlari; 
- hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini takomillashtirishga tayyorlik: u hayot faoliyati 
xavfsizligi madaniyatini o'zini takomillashtirish maqsadlarini belgilaydi, o'zini 
takomillashtirish vositalarini tanlaydi va hokazo; 
Talabalarda hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish uchun natijalarni 
doimiy ravishda diagnostika qilish kerak. Ammo hayot faoliyati xavfsizligi o'qituvchisi uchun 
hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish darajasini batafsil va chuqur tashxislash 
uchun imkoniyatlar kamdir.
Masalan, o'qituvchi nalabarning tayyorgarligini aniqlash va hayot faoliyati xavfsizligi 
madaniyatini yaratish uchun real xavfli vaziyatlarni yarata olmaydi.
Shunday qilib, biz hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish darajasini 
tashxislashning asosiy xususiyatlarini ajrata olamiz:
- talabalarning xavfsiz hayotga tayyorligi to'g'risidagi ma'lumotlarni aniqlash uchun 
usullardan foydalanish;
aniqlangan ma'lumotlarning o'zaro nisbati; shakllangan hayot faoliyati xavfsizligi 
madaniyatini tahlil qilish va baholash uchun mezonlar to'plamidan foydalanish. 
hayot faoliyati xavfsizligi o'qituvchisi diagnostikasi va talabalarning hayot faoliyati 
xavfsizligini ta'minlashga tayyorligini o'z-o'zini tashxislash.
Talabalar tomonidan o'z-o'zini tashxislash ularning hayot faoliyati xavfsizligi 
madaniyatini oshirishga yordam beradi. Bunday holda, talabaning o'zi uchun uning xatti-
harakatlarini ob'ektiv baholash, xavfsiz hayot sohasidagi bilim va ko'nikmalar yo'qligini tan 
olish osonroq. Talabalar o'z-o'zini tashxislash natijalarini o'qituvchi bilan baham ko'rishlari 
odatiy hol emas. Bunday holda, o'qituvchi bilan munosabatlarda ishonch, hurmat, maxfiylik 
darajasi katta ahamiyatga ega. 
Talabalar o'z-o'zini tashxislash natijalari o'quv jarayoniga, talabalarni qo'shma faoliyat 
uchun maqsadlarni belgilashga, o'quv jarayonini tashkil etishga jalb qilish jarayonida ta'sir 
qiladi.
Shunday qilib, talabalarning o'z-o'zini diagnostikasi hayot faoliyati xavfsizligi 
madaniyatini shakllantirish diagnostikasining ajralmas qismidir. Bu ma'lum darajada talabalar 
o'rtasida hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish mazmuni va metodologiyasiga 
ta'sir qilishi mumkin. 

---

200 
Nazorat uchun savollar: 
1. Hayot faoliyati xavfsizligi diagnostikasini o'qituvchi olib borishi nimani tushuntiradi 
? 
2. Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirishni tashxislash tizimining
tarkibiy qismlarini aytib bering? 
3. O‗zaro diagnostika hisobi tahlil va baholash natijalari nimani anglatadi? 
4. Talabalar o'rtasida hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirishning 
diagnostik vositalarining guruhlarini bo'linishi? 
5. Xavfsiz hayot tarkibini aks ettiruvchi parametrlar guruhiga nimalar kiradi? 
6. Baholash ko'rsatkichlari nima?