Hayot faoliyati

Qutqaruvchi omillar 
Kishini turli tusdagi hodisalardan qutqaruvchi bir nechta 
omillar mavjud. Birinchisi, ular yuz berganda qo‘rqmaslik, 
ikkinchisi, sovuqqon bo‘lish, uchinchisi, tez va to‘g‘ri harakat 
qilish, to‘rtinchisi, oldindan tayyorgarlik ko‘rish. Albatta, bular 
o‘z-o‘zidan paydo bo‘lmaydi. Shu sabab, ularni shakllantirish 
lozim. Buning uchun tayyorgarlik ko‘rish, ular haqida muayyan 
bilimga ega bo‘lish, amalda bajarib turish lozim. 
Qo‘rquvni yengish 
Inson tushib qolishi mumkin bo‘lgan xavfli ekstremal vaziyatlar 
ruhiy va hissiy zo‘riqish keltirib chiqaradi. Notinchlik, 
xavotirga tushishdan boshlab, qo‘rquv va vahimagacha bo‘lgan 
holatlar inson ruhiy holatining ko‘lamini belgilab beradi. 
Qo‘rquv hissi asosan xavfli vaziyat va holatlarda vujudga keladi. 
1966-yilda yuz bergan Toshkent zilzilasida jarohatlanishning 
aksariyati odamlarning ruhiy ahvoli tufayli kelib chiqqan bo‘lib, 
bu sabab boshqa omillarga qaraganda ko‘proq talofatlarga olib 
keldi. Xuddi shunday oqibatlar boshqa zilzilalarda ham 
kuzatilgan. Demak, vaqti kelganda harakatlarimizni puxta 
o‘ylab, vasvasaga tushmasdan, aniq harakat qilishimiz kerak. 
Qo‘rquv, bu – salbiy hissiy holat, o‘z-o‘zini saqlash 
instinktining tabiiy hosil bo‘lishidir. Qo‘rquvni his qilish, bu – 
aqli raso kishi u
chun tabiiy va mantiqan to‘g‘ri holatki, uning 
bo‘lmasligi o‘sha insonning ruhiyatida qandaydir kamchilik, 
yetishmovchilik mavjudligini bildiradi. 
Nazorat qiluvchi qo‘rquv insonni ongli ravishda sergaklikka 
chaqiradi, hamda jismoniy kuchlarni birlashtiradi, fikrlashni 
tezlashtiradi, diqqat-
e’tiborni jamlaydi, mushkul vaziyatlardan 
chiqib ketishda yordam beradi. 
Qo‘rquvni boshdan kechirayotgan inson ko‘pincha bo‘lishi 
mumkin bo‘lgan ko‘ngilsizliklarni faqat taxminiy ehtimoliga ega 
bo‘ladi va ana shunday, aksariyat hollarda ishonib bo‘lmaydigan 
yoki bo‘rttirilgan taxminlar asosida harakat qiladi. 
Qo‘rquv, bu – inson organizmining «diqqat!», deb xitob 
qiluvchi signal tizimidir. 

---

57 
63 
Qo‘rquv – xavfga nisbatan hissiy ta’sirlanish shakllaridan 
biri sifatida nafaqat inson tushib qolgan holatlarga, balki uni 
iroda sifatlariga, shayligi va uyushqoqligiga, vaziyatga to‘g‘ri 
baho berishiga, o‘ziga bo‘lgan ishonchiga bog‘liq bo‘ladi. 
Qo‘rquvning salbiy oqibatlarini yengib o‘tish uchun quyidagilarni 
bilish zarur: 
1. Qulay joylashib oling, chuqur nafas olgan holda yuqoriga 
qarang va ko‘zni ufq darajasiga tushira borib, ohista nafas 
chiqaring hamda o‘pkani undan bo‘shating. Ushbu mashqni bir 
necha marta bajaring. 
2. Shu bilan bir vaqtda barcha mushaklarni bo‘sh qo‘ying. 
Bunda 
shuni bilingki, kishi faqat o‘z nafas olishini tartibga sola 
olsagina, mushaklarni bo‘sh qo‘ya olishi mumkin. Ekstremal 
vaziyatda kishi bir tekis va xotirjam nafas ola boshlasa, u tezda 
tinchlanib oladi. 
3. Vaziyatlarga xotirjamlik bilan baho bering, 
diqqate’tiborni 
faqat eng yaqin masalalarga qarating. Bunda albatta 
o‘z – o‘ziga ishonch hissi kuchli bo‘lishi lozim. Biroq bunday 
vaziyatda yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan quyidagi holatlarni 
yodda tuting: 
- 
o‘z imkoniyatlaringizga ortiqcha baho berib yubormang; 
- 
qat’iyatli va ishonchli bo‘ling; 
- 
ushbu holatda atrofingizdagi barcha narsalarga e’tibor 
qarating; 
- 
ishonch, dadillik uyg‘otish uchun o‘z-o‘zingiz bilan 
gaplashing; 
- keyingi harakatni rejalashtiring; 
- 
Ushbu vaziyatlarda be’manilikday ko‘rinsa ham biron – 
bir jismoniy ish bilan shug‘ullaning, shunda ruhiy osoyishtalik 
yanada tezroq tiklanadi. 
Qo‘rquv hissini kamaytirish uchun ekstremal vaziyatlarda 
irodani, o‘zini tuta bilishni tarbiyalash lozim. Bunday sifatlarga 
muayyan, aniq harakatlarni ko‘p martalab takrorlash, buning 
uchun zarur bo‘lgan mashqlarni bajarish orqali erishish 
mumkin.