Harbiy-texnik instituti rasulova nodira sardarovna

partiyaning 
yuqori 
lavozimlarida 
ishlagan 
Yu. I. Afanasyev, B. I. Lisenko, V. I. Shastokovskiy, I. I. Travkin, B. I. Yeltsin, 
T. X. Popov, A. A. Sobchak, M. I. Snegur kabilarni alohida ko‘rsatib o‘tish 
mumkin. Vaqt o‘tishi bilan sobiq kommunistlar keyinchalik hukumatga qarshi 
muxolafat kuchlarini boshqarganligini ham alohida qayd etish joiz
1
. Bu holatlar 
bir necha o‘n yillar mobaynida shakllangan va o‘z mavqeini boy bermay kelgan, 
ma’muriy bo‘yruqbozlikka asoslangan siyosiy tizimga kuchli zarba berdi. 
KPSSning 
ko‘pchilik 
yirik 
tashkilotlarida 
rahbarlik 
faoliyatidan 
noroziliklar kuchaygan va uning tarkibida turli siyosiy platformalar, muxolif 
guruhlar paydo bo‘lgan, partiya amalda parchalanib ketayotgan bir vaziyatda, 
ayrim respublikalardan farqli ravishda, O‘zbekistonda Kompartiyani taqiqlash 
yo‘lidan emas, balki dastlab O‘zkompartiya Markaziy Komiteti qator 
plenumlarida Kompartiyani chuqur isloh qilish, so‘ngra uni mustaqil siyosiy 
tashkilotga aylantirib, respublika xalqi manfaatlariga xizmat qildirish masalalari 
qo‘yildi.
O‘zkompartiyaning shu yo‘nalishdagi harakatlari oxir-oqibatda, uning 
amalda KPSSdan ajralib chiqishiga olib keldi. Respublika partiya tashkilotining 
1
Бондарь В.Я. КПСС: Консолидация обновление // Вопросы истории КПСС. – 1991. – №6. – С.43. 

---

20
XXII syezdida u o‘z Ustavi va «O‘zbekistonning siyosiy va iqtisodiy 
mustaqilligi, ma’naviy yangilanish va aholining munosib turmush sharoiti 
uchun» Harakat dasturini qabul qildi. Ustavda uning KPSS bilan bog‘liqligi 
to‘la inkor etilmasa-da, O‘zbekiston kompartiyasining mustaqil siyosiy 
tashkilot ekanligi e’lon qilindi
1
. 
1991-yil 28-avgust kuni O‘zbekiston Kompartiyasi MQ va Markaziy 
nazorat komissiyasining qo‘shma plenumi bo‘lib o‘tdi. Plenumda Prezident 
I.Karimovning SSSRda 19–21-avgust kunlari sodir bo‘lgan fojiali voqealar va 
respublika partiya tashkilotlarining vazifalari to‘g‘risidagi axboroti tinglandi va 
muhokama qilindi. Plenum Respublika Kompartiyasining KPSS MQ bilan har 
qanday aloqalarni to‘xtatishga, KPSSning barcha tuzilmalaridan chiqishga, 
uning markaziy organlaridagi o‘z vakillarini chaqirib olishga qaror qildi. 1991-
yil Rossiya Federatsiyasining Prezidenti B. N.Yeltsin farmoni bilan KPSS 
faoliyati Rossiya hududida to‘xtatildi va partiyaning tashkiliy tuzilmalari 
tarqatib yuborildi. O‘zbekistonda ham KPSSning sho‘basi tugatilib, birpartiyali 
tizimning hukmronligiga barham berildi
2
.
1980–90-yillar bo‘sag‘asidagi siyosiy jarayonlar ta’sirida yuzaga kelgan 
ayrim ijtimoiy-siyosiy harakatlar, jamoat birlashmalari va tashkilotlar mavjud 
muammolardan 
foydalanib, 
respublikada 
siyosiy 
boshboshdoqlik 
va 
beqarorlikning kelib chiqishiga ma’lum hissa qo‘shdilar. Jamiyatda demokratik 
an’analar etarli rivojlanmagani va demokratiya sharoitiga mos siyosiy 
madaniyatning shakllanmagani sobiq Ittifoqning boshqa hududlari kabi 
O‘zbekistonda ham mitingbozlikka berilishlarga olib keldi. Natijada bu va 
boshqa obyektiv hamda subyektiv omillar ta’sirida tashkil topgan ayrim siyosiy 
harakat va partiyalar jamiyatda o‘z o‘rnini topa olmadilar. 
Yuqoridagilardan ham ko‘rinib turibdiki, SSSR tarkibiga kirgan boshqa 
respublikalar singari O‘zbekistonda ham Markaz, uning ustuni hisoblangan 
1
Қурбонов С.Ш. Ўзбекистон Халқ Демократик партияси (Ташкил топиши ва фаолиятидан лавҳалар). 
– Тошкент, 2001. – Б.54. 
2
O‘sha joyda. – Б.55. 

---

21
kompartiya siyosatiga nisbatan ishonchsizlik, norozilik kuchaya boshladi. Bu 
davrda Ittifoqdagi vaziyat respublikalarda vujudga kelayotgan ijtimoiy hayot 
muammolarini Markazdan turib, o‘z vaqtida va to‘g‘ri hal qilish mumkin 
emasligini ochiq-oydin ko‘rsatib qo‘ydi. O‘z navbatida, SSSRda chuqurlashib 
borgan ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy inqiroz tazyiqi ostida ittifoq markazi bilan 
respublikalar o‘rtasidagi munosabatlarni yangilashga qaratilgan muzokara 
jarayoni ham boshlangan davlat emirilishining oldini ololmadi. Boltiqbo‘yi 
respublikalarining birin-ketin mustaqil davlat maqomiga ega bo‘lishi uchun 
intilishi kuchaya bordi. Yuqoridagi holatlar O‘rta Osiyo mintaqasidagi 
ittifoqdosh respublikalar siyosiy mustaqillikni qo‘lga kiritishlari uchun muhim 
turtki bo‘ldi.