Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

2-§. Jinoyat sodir etishga tayyorgarlik ko‘rish  

Jinoyat sodir etishning birinchi bosqichi – bu 

jinoyatga tayyorgarlik 

ko‘rishdir.

 

JK 25-moddasi 1-qismida

 «Shaxsning qasddan qilinadigan jinoyatni 

sodir etish yoki yashirish uchun shart-sharoit yaratuvchi qilmishi o‘ziga 

bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra sodir etilishi boshlangunga qadar 

to‘xtatilgan bo‘lsa, bunday qilmish jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish deb 

topiladi» deyiladi. 

Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish, aytib o‘tilganidek, faqat to‘g‘ri 

qasddan sodir etiladigan jinoyatlardagina bo‘ladi. Jinoyatga tayyorgarlik 

ko‘rish orqali shaxs o‘z harakatining ijtimoiy xavfliligini bu harakatlari 

orqali o‘ziga jinoyat sodir etish uchun sharoit yaratayotganligini anglaydi. 

Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish jinoiy faoliyatning dastlabki bosqichi 

hisoblanganligi bois, boshqa bosqichlarga qaraganda ijtimoiy xavflilik 

darajasining yuqori emasligi bilan tavsiflanadi. 

Jinoyatga  tayyorgarlik ko‘rish deb, jinoyat sodir etish uchun shart-

sharoit yaratishga, shuningdek, bundan keyin jinoyatni yashirishga 

qaratilgan istalgan faoliyatni tushunish lozim. Jinoyatni sodir etishga qasd 

shakllanishidan farqli ravishda, tayyorgarlik ko‘rish  bosqichi nafaqat 

jinoyat sodir etishni niyat qilish, balki uni sodir etish uchun sharoit 

yaratuvchi va zarur bo‘lgan konkret ishlarni bajarish bilan tavsiflanadi. 

Bunda mazkur harakatlarning qay darajada chuqur o‘ylanganligi va qancha 

vaqt davomida amalga oshirilishi bevosita tayyorlanayotgan jinoyat turiga 

bog‘liq. Jinoyat qanchalik xavfli va murakkab bo‘lsa (masalan, 

«buyurtma» qotillik, terroristik akt, josuslik, garovga olish va h.k.), unga 

tayyorgarlik ko‘rish ham shunga yarasha talab etiladi. Ushbu jinoyatni 

sodir etish bosqichiga oldindan o‘ylangan qasd mavjudligi xosdir. Situativ 

xarakterga ega, to‘satdan paydo bo‘ladigan qasddan sodir etiladigan 

jinoyatlarda esa, tayyorgarlik bosqichi deyarli yo‘q (masalan, bezorilik 

harakatlarini sodir etishga bo‘lgan niyat shu zahoti amalga oshiriladi). 

Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish harakatlari suiqasd qilishdan shunisi 

bilan farqlanadiki, ularning sodir etilishi jarayonida jinoyat qonuni 

tomonidan muhofaza qilingan obyektlarga bevosita tajovuz qilinmaydi, 

267 

 

---

ya’ni JK Maxsus qismi konkret moddalari dispozitsiyasida ko‘zda tutilgan 

qilmish hali sodir qilinmaydi. Boshqacha aytganda, jinoyatga tayyorgarlik 

ko‘rish va suiqasd bosqichlari orasidagi tafovut, jinoyat sodir etish 

harakatlariga asoslanadi. Bu harakatlar ikki xil turda bo‘ladi: biri jinoyat 

tarkibining elementi bo‘lsa, ikkinchisi jinoyat sodir etilishini ta’minlovchi 

aktdir. Bu harakatlarning birinchi turi suiqasd bosqichiga xos bo‘lsa, 

ikkinchisi jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish bosqichida namoyon bo‘ladi. 

Jumladan, harakat jinoyat tarkibining unsuri sifatida, qonunda 

ko‘rsatilgan muayyan alomatlar (talon-toroj qilish, yolg‘on ma’lumot 

tarqatish, targ‘ib qilish va h.k.)ga ega. Shu sababli, har qanday harakat, 

hatto u jinoiy suiqasd bilan sodir etilgan bo‘lsa ham,  tegishli jinoyat 

tarkibining  obyektiv tomoni sifatida harakatni hosil qilavermaydi. Misol 

uchun,  o‘t qo‘yish maqsadida benzin sotib olish, shubhasiz, harakat 

bo‘lgani holda, o‘t qo‘yish (mulkni qasddan nobud qilish, JK 173-

moddasi) tarkibining unsuri hisoblanmaydi, xuddi shuningdek, birovni 

urish uchun tayoqning egallanishi ham badanga shikast yetkazish 

tarkibining unsurini hosil qilmaydi va h.k. Bundan tashqari, shuni 

unutmaslik kerakki,