Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

ijtimoiy foydali

  manfaatga erishish maqsadiga xizmat qiladi. 

Bunda jinoiy qonun huquq bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarni himoya 

qilishga qaratilgan barcha qilmishlarni emas, balki qonun bilan 

qo‘riqlanadigan huquqlar va manfaatlarga tahdid soluvchi xavfni bartaraf 

etishga qaratilgan qilmishlarni ijtimoiy foydali deb tan oladi. Boshqa 

manfaatlarni himoya qilish ijtimoiy foydali deb tan olinmaydi va shuning 

uchun oxirgi zarurat deb qaralishi mumkin emas.  

Qilmishning majburiyligi (xavfni boshqa vositalar bilan bartaraf 

etib bo‘lmasligi)

  yuzaga kelgan sharoitda huquq bilan qo‘riqlanadigan 

manfaatlarga zarar yetkazish  xavfni bartaraf etishning yagona mumkin 

bo‘lgan, oxirgi usuli ekanligini bildiradi (jinoiy huquq ko‘rib chiqilgan 

institutining nomlanishi ham shundan kelib chiqadi). Boshqacha aytganda, 

jinoyat qonuni himoyasi ostida bo‘lgan huquqlar va manfaatlarga zarar 

yetkazilishi xavfi yuzaga kelganda shaxs qonuniy harakatlar bilan 

zararning oldini olishga intilishi va faqat tahdid soluvchi xavfni bartaraf 

etish mumkin bo‘lmagan holdagina bir manfaatni boshqasi uchun 

majburan qurbon qilishi kerak, chunki xavfni bartaraf etishning boshqa 

vositalari yo‘q yoki yetarli  bo‘lmaydi. Shunday qilib, shaxs, eng avvalo, 

huquq bilan qo‘riqlanadigan manfaatlar to‘qnashuvining oldini olishga va 

faqat bu mumkin bo‘lmaganda ularning kamroq ahamiyatli bo‘lganiga 

zarar  yetkazilishiga intilishi lozim. Ushbu masalani shunday hal etish 

oxirgi zaruratda jinoyat qonuni bilan teng ravishda himoya qilinadigan 

obyektlar to‘qnashuvi tufayli kelib chiqadi. 

Xavfni boshqa huquq bilan qo‘riqlanadigan manfaatga zarar 

yetkazmay bartaraf etish imkoniyati harakatlarning qonuniyligini istisno 

etadi; ushbu institutning zaruriy mudofaadan farqi ham shundan iborat, u 

boshqa imkoniyat bo‘lganda ham zarar yetkazilishiga yo‘l qo‘yadi. 

Bunday holatlarda sodir etilgan qilmish umumiy asoslarda malakalanishi 

lozim. Bunda tergov va sud organlari qilmishning subyekt  tomoniga 

e’tibor berishi lozim, ya’ni agar shaxs huquq bilan qo‘riqlanadigan 

manfaatlarga zarar yetkazmagan holda xavfni bartaraf etishning boshqa 

imkoni mavjudligini anglab yetgan yoki ish holatlariga ko‘ra  anglab 

yetishi lozim bo‘lgan holda uning harakatlari tegishli qasddan yoki 

407 

 

---

ehtiyotsiz jinoyat sifatida malakalanishi lozim. Agar shaxs unda zarar 

yetkazilishi bilan bog‘liq bo‘lmagan boshqa qilmishlarni amalga oshirish 

imkoni mavjudligini anglab yetmagan va ish holatlariga ko‘ra  anglab 

yetishi mumkin bo‘lmagan holda bu qilmishni oxirgi zarurat qoidalariga 

ko‘ra malakalash lozim. 

Shuni ta’kidlash lozimki, qilmishni oxirgi zaruratda amalga oshirish 

majburiyligi uning shu vaziyatda yagonaligini bildirmaydi, ya’ni aynan 

shu qilmish yagona bo‘lishi lozimligi talab etilmaydi. Qilmishning 

majburiyligi faqat zarar yetkazish  majburiyligi bo‘lib, lekin uni yetkazish 

usullari majburiy bo‘lmaydi. 

Oxirgi zarurat holatida sodir etilgan harakat alomatlariga mos 

keluvchi qilmishni sodir etish