Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

JKning 23-

moddasi

  tahlili hamda JKning Maxsus qismi qoidalari shundan dalolat 

beradiki, qonun chiqaruvchi bunday jinoyat tarkiblarini tuzishda: 

– ikki har xil oqibatlarga; 

–  birinchi tomondan, qilmishga nisbatan va ikkinchi tomondan, JK 

Maxsus qismi moddalaridagi kvalifikatsiyalovchi belgi sifatida qonunda 

nazarda tutilgan oqibatga nisbatan aybdorning bir xil bo‘lmagan (qasd va 

ehtiyotsizlik) ruhiy munosabatida o‘z aksini topgan ayb shaklining ikki 

xilligidan kelib chiqqan. 

Murakkab aybli jinoyatlarning 

birinchi turi 

shaxsning Maxsus qism 

moddalarida nazarda tutilgan sodir etayotgan jinoyatining kelib chiqishi 

mumkin bo‘lgan yaqin va og‘irroq oqibatga nisbatan bo‘lgan ruhiy 

munosabati qasd shaklida deb qaralsa, kelib chiqishi nazarda tutilmagan 

og‘ir oqibatlar ehtiyotsizlik shaklida deb olinishi bilan ta’riflanadi. Bu 

yerda ikki bir-biriga  o‘xshamagan oqibatning mavjudligini ko‘rishimiz 

mumkin.  o‘z navbatida,  bunday ikki mustaqil ayb shakli kelib chiqishi 

vaqti va ijtimoiy xavflilik darajasi har xil bo‘lgan jinoyat tarkibining 

asosiy belgisi sifatida oqibat qaraladigan moddiy tarkibli jinoyatga 

nisbatan olib qaraladi. Boshqa so‘z bilan aytganda, buni asosiy jinoyat 

tarkibi belgilaridan hisoblangan kelib chiqishi mumkin bo‘lgan oqibatdan 

ko‘ra og‘irroq oqibatning yuzaga kelishi bilan izohlash mumkin. Masalan, 

badanga og‘ir tan jarohati yetkazish  jinoyati shaxs o‘limiga sabab bo‘lsa 

(JK 104-moddasi 3-qismi «d» bandi), badanga og‘ir tan jarohati yetkazish 

jinoyati kabilarni o‘zida qamrab oluvchi shaxs sog‘lig‘i uning mustaqil 

obyekti  sifatida namoyon bo‘lsa (JK 104-moddasi 1-qismi), biroq u 

ehtiyotsizlik orqasida shaxs o‘limiga sabab bo‘lganda, shaxsning hayoti 

tajovuz (JK 102-moddasi)  obyekti  hisoblanadi. Mazkur holatda qasddan 

aynan shaxsga og‘ir tan jarohati (nutqi, ko‘rish, eshitish qobiliyatining 

yo‘qolishiga va qandaydir organidan ajralishiga olib keluvchi) 

yetkazishga, ancha og‘ir oqibatlarga nisbatan (jabrlanuvchining o‘limi, 

aybdorning ichki ruhiy holati) ehtiyotsizlik bilan ifodalanadi. 

209 

 

---

Ish holatlari (yetkaziladigan tan jarohatining xususiyati, zarar 

yetkazishda ishlatiladigan jinoyatni sodir etish qurollari, vositalari va 

boshqa holatlar) o‘lim kelib chiqishi xavfini ko‘rsatsa-da (ehtiyotsizlikning 

intellektual holati), bunda irodaviy holat og‘ir tan jarohati yetkazishni 

xohlashida va bunga ongli ravishda yo‘l qo‘yishida ifodalanadi. Aybdor 

o‘z navbatida, o‘limning kelib chiqishini oldindan ko‘ra bilishi mumkin va 

lozim bo‘lgan holda ehtiyotsizlik (irodaviy holat)ka yo‘l qo‘yadi, lekin 

bunday oqibat kelib chiqmasligini anglamagan holda taxmin qiladi yoki 

oldindan ko‘ra bilmaydi.  

Bu holatlarni aniqlash jinoyatni kvalifikatsiya qilishda muhim 

ahamiyat kasb etadi. Yuqori turuvchi sud instansiyasi ko‘rsatmasiga ko‘ra, 

sudlar qasddan odam o‘ldirish jinoyatini jabrlanuvchining o‘limiga sabab 

bo‘lgan qasddan badanga og‘ir shikast yetkazish  jinoyatidan farqlashi 

lozim. «Qasddan odam o‘ldirish jinoyatini sodir etayotganda aybdor 

shaxsni hayotdan mahrum qilish niyatida harakat qiladi, badanga og‘ir 

shikast  yetkazish  shaxsning  o‘limiga sabab bo‘lgan hollarda esa, o‘limga 

nisbatan uning aybi ehtiyotsizlik shaklida ifodalanadi»

1

. 

Murakkab aybli jinoyatlarning