Harbiy-dala terapiya

O'NK ichak formasi.
Nurlanish o'lchami 10-20 gr bo'lganda rivojlanadi. Ichak 
formasida og'ir va uzoq muddatli (3-4 kungacha) birlamchi reaksiya nurlanishidan 
5-10 daqiqa o'tgandan so'ng paydo bo'ladi. Tana harorati oshishi, teri eritemasi, 
birinchi kundan to'xtamaydigan qusish, ich ketish kuzatiladi. Birinchi haftada qisqa 
yashirin davr kuzatilishi mumkin , unda ich ketishi vaqtincha me'yorlanishi 
mumkin, 6-8 kundan so'ng ahvoli keskin og'irlashadi, og'ir enterit, suvsizlanish, 
qon oqishga moillik, infeksion asoratlar kuzatiladi. Nekrotik enteropatiya klinik 
belgilari rivojlanadi, tana harorati oshishi bilan (qator holda 40 gradusgacha) 
namoyon bo'ladi, ich ketishi suyuq yoki bo'tqasimon, qorin damalanadi. 
Palpatsiyada qorin bo'shlig'ida, ileotseykal sohada chayqalish va quldirash 
shovqinlari eshitiladi. Nekrotik enteropatiya og'ir hollarda invaginatsiya, ichak 
teshilishi va peritonit rivojlanishi bilan asoratlanishi mumkin. Me'da atoniyasi 
natijasida ovqat massasi unda uzoq muddat qolishi mumkin. Ichakda so'rilish 
jarayonlari buziladi, tana vazni kamayib boradi. Qonda leykotsitlar soni xatarli 
pasayadi. Ichak shilliq qavatidagi gemoragiyalar va infeksion asoratlar bemor 
ahvolini yana ham og'irlashtiradi. 
O'lim ko'p hollarda 8-12 kunga borib ko'proq ichak shikastlanishidan yuzaga 
keladi, shuningdek nurlanishdan keyingi o'zgarishlar, agranulyatsitoz va 
trombotsitopeniya, qator a'zolarga qon quyilishlar, bakteremiya belgilari bu 
shikastlanishlarga yo'ldosh kechadi. 
O'NK ichak formasida o'lim muddatini tuzli eritmalarni va keng ta'sirli 
antibiotiklarni yuborish yordamida ortga surish mumkin. 
O'NK tomirli toksemik formasi nurlanish o'lchami 20-80 gr bo'lganda rivojlanadi. 
Bu formaning patogenetik asosi og'ir shikastlanish belgilari bilan bir qatorda 
tomirli shikastlanishlarning ifodalangan belgilari, modda almashinuvining chuqur 
o'zgarishlari va ichak to'qimalari parchalanish natijasida organizmning umumiy 

---

26 
zaxarlanishi kuzatiladi, bu buyrak funksiyasi buzilishiga olib keladi, natijada 
oliguriya, qonda qoldiqli azot va mochevina oshishi kuzatiladi. Zaharlanish 
tomirlar tonusini pasayishini oshiradi(ayniqsa arteriolar va venalarda) natijada 
ifodalangan gipotenziya rivojlanadi.
Bu turdagi O'NK da birlamchi reaksiya ifodalangan. Yashirin davr kuzatilmaydi 
yoki juda qisqa bo'ladi. Bevosita nurlanishdan so'ng kollaps bo'lishi mumkin. 2-4 
kunlarda umumiy zaxarlanish, gemodinamik buzilishlar, holsizlik, bosh og'rishi, 
taxikardiya, oliguriya, azotemiya kuchayib boradi. 3-5-kunlardan miyadagi 
umumiy buzilishlar va meningeal simptomlar (miya shishi )kuzatiladi. Qo'shilgan 
infeksiya zaxarlanish belgilarini kuchaytiradi, shikastlanganlar tez o'ladi. O'lim 
shikastlangandan so'ng 4-7 kunlar ichida yuz beradi, bunga to'qima metabolitlari 
bilan uzluksiz oshib boruvchi zaxarlanish olib keladi, ba'zida agranulyatsitoz 
rivojlangungacha o'lim yuzaga keladi.