Харажатлар ҳақида тушунча ва уларни туркумлаш

2510 "Умумишлаб чиқариш харажатлари" счётида умумишлаб чиқариш характерига эга бўлган харажатлар
машина ва ускуналарни сақлаш ва улардан фойдаланиш бўйича харажатлар
ишлаб чиқаришга тааллуқли бўлган асосий воситалар ва номоддий активларнинг амортизация ажратмалари
ишлаб чиқаришга тааллуқли бўлган асосий воситаларни таъмирлаш харажатлари
ишлаб чиқаришдаги мол-мулкнинг суғурта харажатлари
ишлаб чиқариш биноларини иситиш, ёритиш ва сақлаш харажатлари
ижарага олинган воситалар учун ижара тўловлари
ишлаб чиқаришга хизмат кўрсатишда банд бўлган ишлаб чиқариш ходимларининг меҳнат ҳақи
Тайёр маҳсулот – корхонадаги барча ишлаб чиқариш босқичларидан ўтган, тайёр ҳолга келтирилган, белгиланган стандарт ва техник талаблар шартларига жавоб берадиган ҳамда техник-назорат бўлими томонидан қабул қилинган ёки буюртмачиларга топширилган маҳсулот
Тайёр маҳсулотлар ҳисобининг вазифалари:

• Тайёр маҳсулотларнинг омборга кирими ва чиқимига доир муомалаларнинг тўғри ва ўз вақтида ҳужжатлаштирилишини назорат қилиш;
• Маҳсулот (иш, хизмат) сотишда шартномалар бажарилиши устидан назорат ўрнатиш;
• Сотилган маҳсулотнинг ассортимент ва ҳажми бўйича ҳамда сотиш режасининг бажарилишини назорат қилиш;
• Маҳсулот ишлаб чиқариш ва сотиш билан боғлиқ бўлган давр харажатларини ўз вақтида аниқ ҳисоб-китоб қилиш;
• Сотилган маҳсулот учун олинган тушумни аниқ ҳисоб-китоб қилиш, фойда суммасини тўғри аниқлаш ва бошқалар.

Тайёр маҳсулотлар синтиетик ҳисоби қуйидаги счётларда юритилади:
2810-«Омбордаги тайёр маҳсулот»
2820-«Кўргазмадаги тайёр маҳсулот»
2830-«Комиссияга берилган тайёр маҳсулот».
а) Тайёр маҳсулот режа таннархида омборга кирим қилинганида:
Д-т 2810-“Омбордаги тайёр маҳсулотлар” счёти
К-т 2010-“Асосий ишлаб чиқариш” счёти
б) омборга қабул қилинган тайёр маҳсулотларнинг режа таннархи билан ҳақиқий таннархи ўртасидаги тафовутга (қизил сторно ёки қўшимча ёзув усулида) :
Д-т 2810-“Омбордаги тайёр маҳсулотлар” счёти
К-т 2010-“Асосий ишлаб чиқариш” счёти
в) харидорларга юклам жўнатилган тайёр маҳсулотлар таннархига:
Д-т 9110-“Сотилган тайёр маҳсулотларнинг таннархи” счёти
К-т 2810-“Омбордаги тайёр маҳсулотлар” счёти
Мисол: Ой давомида ишлаб чиқариш бўлимидан 1 500 дона маҳсулот режа таннархи бўйича омборга кирим қилинди. Бир бирлик маҳсулотнинг режа таннархи 10 000 сўмни ташкил қилади. Ой охирида маҳсулотнинг ҳақиқий таннархи аниқланди ҳамда 9 500 сўмни ташкил қилди.
Ушбу муомалаларга бухгалтерия проводкасини тузинг.
Ечими:
а) тайёр маҳсулотлар режа таннархи бўйича кирим қилинганида:
Д-т 2810-“Омбордаги тайёр маҳсулотлар” счёти – 15 000 000 сўм
К-т 2010-“Асосий ишлаб чиқариш” счёти – 15 000 000 сўм
б) омборга қабул қилинган тайёр маҳсулотларнинг режа таннархи билан ҳақиқий таннархи ўртасидаги тафовутга (қизил сторно усулида):
Д-т 2810-“Омбордаги тайёр маҳсулотлар” счёти - 750 000 сўм
К-т 2010-“Асосий ишлаб чиқариш” счёти - 750 000 сўм
Харидорлар билан тузилган шартномага мувофиқ ёки чакана савдо орқали сотиш орқали тайёр маҳсулотлар омбордан юклаб жўнатилади.
Маҳсулотларни етказиб бериш шартномасида қуйидаги реквизитлар бўлиши керак:

• шартнома номи;
• шартнома томонидари ҳақида маълумотлар;
• Шартнома предмети тавсифи, баҳоси ва тўлов шартлари;
• Мажбуриятларни бажариш муддатлари ва шартномани бир томонлама бекор қилиш имкониятлари;
• Маҳсулотни қадоқлаш, транспортировка қилиш ва суғурталаш шартлари;
• Мулкий ҳуқуқлар ўтиш тамойиллари;
• Зарарларни қоплаш тартиби;
• Форс-мажор ҳолатлар ва бошқалар.

Товарларнинг мавжудлиги ва ҳаракати тўғрисидаги ахборотлар қуйидаги счётларда умумлаштирилади
2910 "Омбордаги товарлар";
2920 "Чакана савдодаги товарлар";
2930 "Кўргазмадаги товарлар";
2940 "Прокатдаги буюмлар";
2950 "Товарлар билан банд ва бўш идишлар";
2960 "Комиссияга берилган товарлар";
2970 "Йўлдаги товарлар";
2980 "Савдо устамаси";
2990 "Бошқа товарлар".
Савдо корхоналари томонидан товарларни баҳолаш тартиби ушбу товарларни сотиш усулига: чакана ёки улгуржи савдога боғлиқ.
Савдо корхоналари томонидан харид қилинган товарлар қуйидаги усулларда баҳланиши мумкин:

• Харид қилиш қиймати бўйича;
• Савдо устамасини алоҳида ҳисобга олган ҳолда сотиш баҳолари бўйича;
• Ҳисоб баҳолари бўйича.

Улгуржи савдо корхооналарида товарлар харид қилиш қиймати ёки ҳисоб баҳолари бўйича ҳисобга олади.
Чакана савдо корхоналарида товарлар савдо устамасини алоҳида ҳисобга олган ҳолда сотиш баҳолари бўйича ҳисобга олинади.

Мисол.
Савдо корхонаси бир ой давомида мол етказиб берувчилардан 24 000 000 сўмлик, шу жумладан 4 000 00 сўмлик савдо устамаси товарлар харид қилди. Ой давомида 18 000 000 сўмлик товарлар нақд пулга сотилган.
Ушбу муомалаларни бухгалтерия ҳисобида акс эттиринг.
а) мол етказиб берувчилардан товарлар харид қилинганида:
Д-т 2920-“Чакана савдодаги товарлар” счёти – 24 000 000 сўм
К-т 6010-“Мол етказиб берувчи ва пудратчиларга тўланадиган счётлар” счети – 20 000 000 сўм
К-т 2980-“Савдо устамаси” счёти – 4 000 000 сўм.
б) товарлар сотилганида:
Д-т 5010-“Миллий валютадаги пул маблағлари” счети – 18 000 000 сўм
К-т 9020-“Товарлар реализацисидан даромадлар” счети – 18 000 000 сўм
Ечими: