Халкаро шартномалар хукуки

 
 
4.1.  Xalqaro shartnomalarning tasniflanishi 
 
Xalqaro  shartnomalarning  umumiy  qabul  qilingan  tasniflanishida 
ishtirokchilarining soni va doirasiga qarab belgilangan. Shu tasniflanishga 
mos  ravishda  shartnomalarning  ikki  tomonlama,  ko’ptomonlama,  lokal, 
mintaqaviy  yoki  universal  shartnomalar  kabilar  turlarga  ajratib 
o’rganamiz. 
 
 
Ishtirokchilar  doirasiga  ko’ra,  shartnomalar  ikki  va  ko’p 
tomonlama turlari mavjud.  
Ikki  tomonlama  shartnomalar  –  ikki  xalqaro  huquq  sub’ektlari 
ishtirok  etadigan,  tomonlarning  o’ziga  xos  jihatlari  va  ularning 
munosabatlari inobatga olingan shartnomalar hisoblanadi. 
Ko’ptomonlama  shartnomalar  –  bir  necha  davlatlar  ishtirokidagi 
shartnomalar  bo’lib,  unda  barcha  davlatlar  manfaatlarini  ko’zlovchi 
normalar, ob’ekti va maqsadlari mavjud bo’ladi. 

---

60 
 
Ko’p  tomonlama  shartnomalar  ochiq,  yopiq  yoki  yarim  ochiq 
bo’ladi.  Ochiq  turdagi  shartnomalarda  barcha  davlatlar  qatnashishi 
mumkin.  Yopiq  turdagi  shartnomada  faqat  shartnomani  imzolovchi 
davlatlar ishtirok etadi. Yarim ochiq shartnomalarda boshqa davlatlar ham 
qatnashishi  mumkin,  faqat  shartnoma  ishtirokchilarining  roziligi  bilan 
amalga oshiriladi. 
Masalan,  bu  toifadagi  shartnomalarga  MDH  doirasida  tuzilgan  bir  qancha 
ko’ptomonlama shartnomalar kiradi 
Globalizatsiya  sharoitida  ko’ptomonlama  shartnomalarning  soni  va 
mohiyati  o’sib  bormoqda.  Ularning  yordamida  butun  bir  xalqaro 
hamjamiyatga tegishli masalalar hal etiladi.  
Masalan, Xalqaro Jinoyat Sudining Statuti. 
 
Odatda  ko’p  tomonlama  shartnomalar  universal  shartnomalarni 
nazarda  tutuvchi  shartnomalar  hisoblanadi.  Bunday  shartnomalar  ochiq 
bo’lishi, ya’ni barcha davlatlar ularda ishtirok etish huquqiga ega bo’lishi 
kerak. M
asalan, BMT Ustavi.
 
Mintaqaviy  shartnomalar  bu  belgilangan  geografik  hududdagi 
davlatlarning  kelishuvidir.  Bular  MDH,  ShHT  va  Yevropa  Ittifoqi 
doirasida tuzilgan shartnomalar hisoblanadi. Bu tushunchaga BMT Ustavi 
alohida  ma’no  beradi.  Ustav  mintaqaviy  tinchlikni  qo’llab-quvvatlashga 
doir  masalalarni  hal  etishga  qaratilgan  va  BMT  maqsad  va  vazifalariga 
mos  keluvchi  hududiy  kelishuvlarning  yaratilishiga  yo’l  qo’yadi  (52-
modda).