Халкаро шартномалар хукуки

4.2.  Xalqaro shartnomaning tuzilishi 
 
Xalqaro 
shartnomaning 
tuzilishi 
shartnoma 
elementlarining 
tartibliligini,  ularning  joylashuvi,  o’zaro  aloqalari,  shartnoma  tarkibini 
tartibga  soladi,  butunligini,  yaxlit-yagonaligini  ta’minlaydi.  Xalqaro 
huquqda  yaxlitlik  prinsipiga  mos  ravishda  shartnoma  butun  yaxlitlikni 
o’zida mujassamlaydi va yagona normalar tizimi sifatida ko’rib chiqiladi. 
Ularning  barchasi  majburiy  hisoblanib,  bajarilishi  shart.  Faqat  bunday 
yondashuv shartnomaga nisbatan haqqoniy, to’g’ri yondashuv hisoblanadi 
va  to’g’ridan  to’g’ri  xalqaro  huquqdagi  majburiyatlarni  vijdonan  bajarish 
prinsipiga borib taqaladi. 
Shartnoma  yaxlit,  tartibli  tizimni  vujudga  keltiruvchi  alohida 
qismlardan iborat.  
 
 
 
Bu qismlarning bo’lishi majburiy emas va ularning u yoki bunisining 
mavjud  emasligi  shartnomaning  yuridik  kuchiga  ta’sir  etmaydi.  Barcha 
shartnomalarda  ham  ilovalar  mavjud  bo’lavermaydi.  Aniq  masalalar 
yuzasidan  tuzilgan  ko’pchilik  shartnomalarda  preambula  mavjud  emas. 
Barcha  qismlarning  mavjudligi  shartnomani  tushunish  va  qo’llanilishini 
yengillashtiradi. 
Shartnoma  tuzilishining  birinchi  omili  rasmiy  nomlanish  yoki 
sarlavha (titul) hisoblanadi. Ko’p hollarda, ayniqsa o’tmishda nomlanishini 

---

63 
 
alohida  element  sifatida  ajratishmagan,  uni  preambulaning  qismi  deb 
hisoblashgan.  Biroq  bizning  davrimizda  rasmiy  nomlash  tushunchasi, 
tuzilishining  alohida  elementi  sifatida  ko’rib  chiqilishga  asoslar  mavjud 
bo’lgan holda, ahamiyat kasb etib bormoqda. Sarlavha qaysidur ma’noda, 
tegishli  ravishda  uning  tarkibi  talqin  qilinadigan,  shartnoma  ob’ekti  va 
maqsadini anglatadi. 
Odatda  shartnoma  uch  qismdan  iborat  bo’ladi,  ya’ni  preambula, 
asosiy qism va yakunlovchi qism. 
Preambulada shartnomaning maqsadi va prinsiplari ifodalanadi. 
Asosiy  qismda  esa,  shartnoma  mazmuni  o’z  aksini  topgan  bo’ladi. 
Shartnomaning  asosiy  qismi  bo’limlarga,  boblarga  yoki  qismlarga 
bo’linadi  va  moddalardan  iborat  bo’ladi.  Ayrim  shartnomalarda 
moddalarga,  shuningdek  bo’limlarga  alohida-alohida  nomlar  berilishi 
mumkin 
Oxirgisi  yakunlovchi  qism  shartnoma  majburiyligiga  rozilik 
bildirish,  uning  kuchga  kirishi,  amal  qilish  muddati,  tugatilishi  asoslari 
hamda tuzilgan yili va boshqa yakuniy qoidalardan tashkil topadi. Muhrlar 
zaruriy hisoblanmaydi. Imzolarni o’zi yetarli hisoblanadi.
 
Aksariyat  xalqaro  shartnomalar  ilovalarga  ham  ega  bo’lib,  ular 
odatda  shartnomaning  qo’shimcha  qismi  sifatida  raqamli  ko’rsatkichlar, 
formulalar,  chizmalar  va  xaritalarni  o’z  ichiga  olgan  bo’ladi.  Mazkur 
ilovalar  shartnomaning  ajralmas  qismi  hisoblanadi.  Ilovalar  umumiy 
shartnomaga yoki uning alohida moddalariga oid bo’lishi ham mumkin.