Халкаро шартномалар хукуки

46 
 
III BOB. XALQARO SHARTNOMALAR HUQUQI 
SUB’EKTLARI 
 
(yuridik fanlar nomzodi Umarxanova Dildora Sharipxanovna) 
 
Annotatsiya.  Mazkur  bob  xalqaro  shartnomalar  huquqining  sub’ektlari 
tushunchasi  va  turlarini,  xalqaro  huquq  sub’ektlarining  shartnomaviy  layoqatini 
hamda  uchinchi  tomon  tushunchasini,  uchinchi  davlatlar  huquq  va  majburiyatlarini 
nazarda tutuvchi shartnomalarni o’rganishga bag’ishlangan. 
 
 
3.1.  Xalqaro shartnomalar huquqi sub’ektlari tushunchasi. 
 
Xalqaro  huquqining  asosiy  sub’ektlari  bir  paytning  o’zida  xalqaro 
shartnomalar  huquqi  sub’ektlari  hisoblanadi.  Ya’ni,  davlatlar,  o’z 
mustaqilligi  uchun  kurashayotgan  millatlar  hamda  xalqaro  tashkilotlardir. 
BMT  Kotibiyatidan  ro’yxatdan  o’tgan  asosiy  xalqaro  shartnomalarning 
sub’ektlari davlatlar hisoblanadi. 
Xalqaro  huquqiy  adabiyotlar  va  xalqaro  shartnomaviy  amaliyotda 
“sub’ekt”,  “ishtirokchi”,  “tomon”,  “kelishayotgan  davlat”  va 
“kelishayotgan  tashkilot”,  “ahdlashayotgan  tomon”,  “muzokarada 
ishtirok  etayotgan  davlat”  hamda  “uchinchi  tomon”  kabi  atamalar 
qo’llaniladi.  
1969  yilgi  Xalqaro  shartnomalar  huquqi  to’g’risidagi  Vena 
konvensiyasiga  ko’ra  “kelishayotgan  davlat”  sifatida  shartnoma  kuchga 
kirgan  yoki  kirmaganligidan  qat’i  nazar  shartnomadagi  majburiyatlarga 
rozilik bildirgan davlat nazarda tutilgan. “Ishtirokchi” esa, kuchga kirgan 
shartnoma majburiyatlariga rozilik bildirgan davlat nazarda tutilgan. Xuddi 
shunga  o’xshash  holat  1986  yilgi  Davlatlar  va  xalqaro  tashkilotlar  yoki 
xalqaro  tashkilotlar  o’rtasidagi  shartnomalar  huquqi  to’g’risidagi  Vena 
konvensiyasida  ham  uchraydi.  Faqat  “kelishayotgan  davlat”  bilan  bir 
qatorda  “kelishayotgan  tashkilot”  ham  qo’llanilgan.  Bundan  tashqari, 
“ishtirokchi”  ga  nisbatan  nafaqat  davlatni  balki  xalqaro  tashkilotni  ham 
qayd  etgan.  Mazkur  konvensiyada  xalqaro  tashkilot  sifatida  faqatgina 
hukumatlararo xalqaro tashkilot tushunish nazarda tutilgan. 
Umuman  olganda  ko’pchilik  xalqaro  huquqshunoslar  “ishtirokchi” 
bilan “tomon”ni bir biriga o’xshash deb hisoblaydilar. “Sub’ekt” atamasini 
esa  ko’proq  ilmiy  ahamiyati  bo’lganligi  uchun  uni  ko’proq  umumiy 
xalqaro huquq sub’ekti sifatida qo’llaniladi.  

---

47 
 
Umuman  olganda,  “xalqaro  shartnomalar  huquqi  sub’ekti”  deganda 
biz  xalqaro  shartnomalar  ishtirokchilarini,  tomonlarini  tushunishimiz 
lozim.